18.3.11

η αντιμετώπιση των κινδύνων και το στρες

 Τα θηλαστικά ανέπτυξαν εξελιγμένους νευρωνικούς μηχανισμούς για την αντιμετώπιση των κινδύνων και την μνήμη γι αυτούς τους κινδύνους, που οδηγούν σε αντίστοιχες συμπεριφορές και σε ένα πολύ μεγαλύτερο ρεπερτόριο απαντήσεων σε σχέση με λιγότερο εξελιγμένα ζώα. Πάνω σε αυτούς τους μηχανισμούς αντίδρασης βασίζεται αυτό που ονομάζουμε στρες αλλά και οι μορφές που παίρνουν αυτές οι αντιδράσεις στον άνθρωπο που μία από αυτές είναι και αυτό που ονομάζουμε άγχος. Ας τα δούμε κάπως πιο συγκεκριμένα.
  Η αντιμετώπιση μιας κατάστασης κινδύνου βάζει τα θηλαστικά σε μια κατάσταση διέγερσης, αυξημένης κινητοποίησης όλων των δυνατοτήτων του οργανισμού, για την αντιμετώπιση του, σε μια κατάσταση δηλαδή στρες. Η οποία συνήθως έχει πρόσκαιρο χαρακτήρα και αφορά την περίοδο αντιμετώπισης του θεωρούμενου, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, κινδύνου.
  Αυτό που ονομάζουμε άγχος βασίζεται στους ίδιους μηχανισμούς αλλά συνήθως πρόκειται για μία κατάσταση παρατεταμένη που εμφανίζεται κυρίως λόγω της εμπλοκής του μετωπιαίου φλοιού και τις ιστορίες ή ερμηνείες που δημιουργεί και με αυτή την έννοια αφορά κυρίως τον άνθρωπο. Υπάρχουν φυσικά καταστάσεις που και τα υπόλοιπα θηλαστικά μπορεί να εμπλακούν σε μία σταθερή αίσθηση συνεχούς απειλής και σ’ αυτή την περίπτωση οι αντιδράσεις και τα αποτελέσματα είναι παρόμοιες. Στους ανθρώπους το άγχος βασίζεται σε μια ακαθόριστη συνήθως αίσθηση κινδύνου και απειλής του εαυτού και φόβου ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στην αντιμετώπιση του. Συνήθως στηρίζεται σε κάποια αντικειμενικά δεδομένα τα οποία όμως πολλές φορές υπερτιμούνται. Γιατί υπερτιμούνται;
Επειδή δεν υπάρχει αρκετή αυτοπεποίθηση ότι ο εαυτός θα τα καταφέρει να τα αντιμετωπίσει. 
  Τα ζώα πως αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις κινδύνου; Αυτά που έχουν  μόνο τον ερπετικό εγκέφαλο, για τον οποίον έγινε αναφορά, έχουν κυρίως αντανακλαστικά τόξα σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος με ισχυρή γενετική εγγραφή και μικρά περιθώρια μάθησης. Αν έχουν αναπτύξει και συναισθηματική μνήμη όπως τα θηλαστικά αυτή θα είναι πολύ μικρή. Αν αισθανθούν μια απειλή έχουν ένα ρεπερτόριο απαντήσεων, σχετικά περιορισμένο, για να την αντιμετωπίσουν. Αν όμως υποβληθούν σε ένα συνεχές ερέθισμα, που το αντιλαμβάνονται ως συνεχή απειλή, οδηγούνται πιθανόν σε ένα συνεχές στρες που μπορεί να τους οδηγήσει και στο θάνατο. Για παράδειγμα τα ψάρια που πιάνονται στα δίχτυα, πεθαίνουν κατά πάσα πιθανότητα από το στρες της μη δυνατότητας να κινηθούνε. Η δυνατότητα κίνησης είναι βασικό ένστικτο που η μη δυνατότητα έκφρασης του, οδηγεί σε αντιδράσεις τέτοιου χαρακτήρα.  Τα θηλαστικά με την ανάπτυξη του μεταιχμιακού εγκεφάλου, για τον οποίον έγινε επίσης αναφορά, αναπτύσσουν τη συναισθηματική μνήμη, κυρίως για να θυμούνται καλύτερα τον κίνδυνο και να αντιδρούν ανάλογα ή να επιδιώκουν την ευχαρίστηση. Το ρεπερτόριο των δυνατών απαντήσεων διευρύνεται με αυτό τον τρόπο πάρα πολύ. Τα ισχυρότερα κυκλώματα είναι για την αντιμετώπιση του κινδύνου. Τα θηλαστικά αντιμετωπίζουν συνεχώς κινδύνους. Αυτό σημαίνει ότι έχουν συνεχώς άγχος; Μάλλον όχι, επειδή τα αισθήματα αυτά αφορούν στην αξιολόγηση του κινδύνου και σε καθορισμένες σχετικά αντιδράσεις, αλλά λόγω της μη ανάπτυξης του μετωπιαίου φλοιού, των ιστοριών, του λόγου κτλ, σταματάνε εκεί. Όμως ένα συνεχές ερέθισμα κινδύνου που δεν μπορούν τελικά να το αντιμετωπίσουν ή να το επεξεργαστούν ή όπως συμβαίνει στους ανθρώπους να βρουν μια παραμυθία, μια ιστορία για να ανακουφιστούν έστω ψεύτικα, τους δημιουργεί ένα συνεχές στρες που μπορεί να τους οδηγήσει και στο θάνατο. Όταν όμως διαφύγουν τον κίνδυνο τότε επέρχεται χαλάρωση. Η ανάμνηση του κινδύνου τα κάνει να αντιδράσουν έγκαιρα σε μια επανάληψη και να την αναγνωρίσουν έγκαιρα ή να προσπαθήσουν έντονα να τον αποφύγουν. Στο μεταξύ όμως δεν κάθονται να επεξεργάζονται συνεχώς το τι έγινε, να κάνουν ιστορίες τι και πως ή να αναπτύσσουν με τις ιστορίες αυτές συναισθήματα αδυναμίας του εαυτού και αυτό να τους οδηγεί σε κατάθλιψη κτλ. Αν αισθανθούν αδύναμα να αντιμετωπίσουν έναν αντίπαλο απλά δεν θα τα βάλουν μαζί του ή ένα εμπόδιο που δεν μπορούν να το ξεπεράσουν θα κάνουν πίσω.
 Στον άνθρωπο όμως τι γίνεται; Με την ανάπτυξη του μετωπιαίου φλοιού δίνεται η δυνατότητα από τη μια να αξιολογεί πολύ αποτελεσματικότερα μια κατάσταση αν αποτελεί κίνδυνο και σε ποιο βαθμό. Να γίνει επισταμένη εκτίμηση των δεδομένων ώστε να παρθεί η καλύτερη δυνατή απόφαση. Από την άλλη όμως μπορεί να υπερεκτιμηθεί και να γίνει μεγιστοποίηση   του κινδύνου πλάθοντας ο μετωπιαίος φλοιός διάφορες ιστορίες για να τον ερμηνεύσει. Αυτό μπορεί να γίνει κάτω από το κράτος φόβων που δημιουργήθηκαν με ανάλογους τρόπους, από μαθημένες αντιδράσεις φοβικού χαρακτήρα κτλ. Όλα αυτά μπορεί να ανακυκλώνονται ενισχύοντας το ένα το άλλο. Όπως από την άλλη να κατασκευάσει  μια ιστορία που θα τον ανακουφίσει. Οι ισχυρότερες αντιδράσεις των θηλαστικών σχετίζονταν πάντα με τα αισθήματα κινδύνου και αυτό είναι φυσικό επειδή οι κίνδυνοι ήταν στην ημερήσια διάταξη και έπρεπε να προφυλάγονται  συνεχώς. Πάνω στα αισθήματα κινδύνου αναπτύσσεται ο φόβος. Το αντίστοιχο ορμονικό σύστημα που υποστηρίζει αυτή τη λειτουργία, την αντιμετώπιση του κινδύνου, το σύστημα των ορμονών του στρες είναι επίσης πανίσχυρο. Όταν ο οργανισμός αισθανθεί κίνδυνο, υπαρκτό ή φανταστικό, δεν έχει καμιά σημασία η διαφορά, κατακλύζονται τα αιμοφόρα αγγεία και η καρδιά από μια πλημμύρα κατεχολαμινών. (Τα νευρωνικά κυκλώματα είναι τυφλά. Αντιδρούν σε σήματα άλλων κυκλωμάτων. Οπότε αν ένα νευρωνικό κύκλωμα δώσει σήμα διέγερσης σε ένα άλλο με το οποίο σχετίζεται, αυτό θα αντιδράσει ανάλογα. Μ’ αυτή την έννοια η αντίδραση είναι παρόμοια σε ένα πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο).
  Τις αντιδράσεις άμεσης αντιμετώπισης των κινδύνων, αλλά όχι μόνο αυτές, υποστηρίζει στα  θηλαστικά το αυτόνομο νευρικό σύστημα, που αποτελείται από δύο ανταγωνιστικά συστήματα κυκλωμάτων και αντιδράσεων, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Το συμπαθητικό είναι υπεύθυνο για την αντίδραση και προετοιμασία του οργανισμού να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο, εκκρίνοντας τις ορμόνες του στρες, έχοντας άμεσου τύπου δράσεις στα αγγεία την καρδιά και τον εγκέφαλο αλλά και πιο μακροπρόθεσμες. Το παρασυμπαθητικό κατά κάποιο τρόπο, έχει αντίθετες δράσεις, χαλαρωτικές, δημιουργώντας με το συμπαθητικό μια κατάσταση ισορροπίας, βασικού τόνου, αναλαμβάνοντας και την επιδιόρθωση των βλαβών που δημιουργούνται από τη διέγερση του συμπαθητικού.
  Με το σύστημα αντιμετώπισης των κινδύνων είναι συνδεδεμένα στον άνθρωπο και μια σειρά άλλα συναισθήματα όπως για παράδειγμα η οργή, ο θυμός, όλα αυτά που συνηθίσαμε να τα ονομάζουμε αρνητικά συναισθήματα, που παίζουν κι αυτά το ρόλο τους στην προάσπιση του εαυτού όταν χρειάζεται και με αυτή την έννοια είναι και χρήσιμα, όπως άλλωστε είναι και ο φόβος. Στο βαθμό που δεν έχουν χρόνιο χαρακτήρα, η όποια αρνητική επίδραση είναι διαχειρίσιμη από τον οργανισμό και προφανώς έχουν το ρόλο τους στην προάσπιση του εαυτού όταν αυτό είναι αναγκαίο. Τα συγκεκριμένα συναισθήματα που αναφέρθηκαν έχουν και έναν επιθετικό χαρακτήρα με την έννοια ότι ο εαυτός είναι έτοιμος να δώσει την όποια μάχη χρειάζεται, σε αντίθεση με αισθήματα όπως η θλίψη για παράδειγμα που σχετίζονται με το φόβο και οδηγούν σε αναδίπλωση και αυτoπεριορισμό.
  Το χρόνιο αίσθημα απειλής του εαυτού συντηρεί την υπερέκκριση των αντίστοιχων ορμονών του στρες.
  Η διέγερση του συμπαθητικού συστήματος συνδέεται και με την εγρήγορση του οργανισμού στη διάρκεια της ημέρας, έχει δηλαδή σχέση με το φαινόμενο της συνείδησης. Τη νύχτα στη διάρκεια του ύπνου, γίνεται αποκατάσταση των βλαβών της ημέρας. Η υποχρεωτική στέρηση του ύπνου συνεχώς για λίγες μέρες οδηγεί στο θάνατο. Όσο περισσότερο διεγερμένο είναι το συμπαθητικό σύστημα, δηλαδή όσο πιο πολύ άγχος υπάρχει για κινδύνους, φόβους κτλ τόσο και πιο ανήσυχος είναι ο ύπνος επειδή σ’ αυτή την περίπτωση ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση επιφυλακής και γι αυτό και ξυπνά πιο εύκολα. Οι βλάβες που πρέπει να διορθωθούν δεν διορθώνονται και συσσωρεύονται.
 Αν  η χρόνια υπερδιέγερση του συμπαθητικού που είναι αποτέλεσμα του άγχους, συνοδεύεται με επιπλέον επιβαρύνσεις του οργανισμού, για παράδειγμα κακή διατροφή, άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες όπως κάπνισμα, αλκοόλ, υπερβολική σωματική καταπόνηση, τότε θα δημιουργηθούν μόνιμες βλάβες οι οποίες σαν νέο σήμα κινδύνου και ψυχολογική αλλά και οργανική επιβάρυνση του εαυτού, σε μια αλληλεπίδραση θετικής ανατροφοδότησης, οδηγούν σε μια συνεχή επιδείνωση.
  Όλες αυτές οι δράσεις γίνονται κυρίως  μέσω του μηχανισμού των ελεύθερων τοξικών ριζών, κυρίως του οξυγόνου και σήμερα αρχίζουν να γίνονται καλά κατανοητές. Το στρες και το άγχος αποτελούν έναν καθοριστικό παράγοντα ανάμεσα σ’ αυτούς. Η υπερέκκριση ορμονών του στρες πέρα από τη μεγάλη επιβάρυνση του καρδιοαγγειακού συστήματος δημιουργεί από μόνη της και μεγάλη ποσότητα ελεύθερων τοξικών ριζών, οι οποίες πρέπει να εκκαθαριστούν ώστε να μην προκαλέσουν βλάβες στα κύτταρα των αγγείων, της καρδιάς αλλά και του εγκεφάλου. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι εκφυλιστικές νόσοι του εγκεφάλου, η συνολική άμυνα του οργανισμού, αλλά και ο καρκίνος, μέσα από συγκεκριμένους μηχανισμούς, επηρεάζονται από  αυτή την υπερδιέγερση.
  Και επειδή για να προκληθούν βλάβες στον οργανισμό χρειάζεται συνήθως η συνδυαστική επίδραση περισσότερων από έναν βλαπτικούς παράγοντες, γι αυτό καλό είναι να περιορίζουμε όποιον επιβαρυντικό παράγοντα μπορούμε να περιορίσουμε. Όταν αυτή η διέγερση παραμένει σε πλαίσια που ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα και επιπλέον η δράση σε αυτά τα πλαίσια ενισχύει και την παραγωγή των αντιοξειδωτικών συστημάτων του οργανισμού. Όταν όμως ξεπερνιέται η δυνατότητα αυτής της διαχείρισης, τότε συσσωρεύονται βλάβες.
  Για όλα τα παραπάνω πρέπει να γίνει μια διευκρίνιση. Οι ελεύθερες τοξικές ρίζες, σαν βλαπτικοί παράγοντες που επιβαρύνουν τον οργανισμό, είναι ταυτόχρονα και παράγοντες ανάπτυξης. Δεν είναι της ώρας να αναπτυχθεί αυτό το θέμα, όμως θα πούμε πολύ σύντομα ότι οι ελεύθερες τοξικές ρίζες οξυγόνου είναι αυτές που οδήγησαν στην εξέλιξη των οργανισμών ώστε να προφυλαχθούν από αυτές. Ήταν προκλήσεις της εξέλιξης που αντιμετώπισαν οι βιολογικοί οργανισμοί, δημιουργώντας ή ενσωματώνοντας συστήματα αντιμετώπισης τους ή με τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων τους ώστε να γίνεται καλύτερη διαχείριση και των πόρων αλλά και της άμυνας στις προκλήσεις αυτές. Στο βαθμό που αντιμετώπιζαν με επιτυχία αυτές τις προκλήσεις, μπόρεσαν να  υπάρξουν. Πολλές από αυτές τις ελεύθερες τοξικές ρίζες αποτελούν παράγοντες ανάπτυξης των κυττάρων και των ιστών.  Η διέγερση του συμπαθητικού με όλες αυτές τις επιβλαβείς δράσεις που αναφέρθηκαν όταν υπάρχει συνεχής υπερδιέγερση, είναι ταυτόχρονα ο παράγοντας που μας κρατά στη ζωή αλλά και αυτός που μας οδηγεί στη φθορά και το θάνατο.
  Το παράδοξο της ζωής είναι ότι οι ίδιοι παράγοντες, μηχανισμοί, που δημιούργησαν, αναπτύσσουν αλλά και διατηρούν τη ζωή, είναι αυτοί που οδηγούν και στη φθορά και τον θάνατο. Για παράδειγμα το οξυγόνο που πάνω σ’ αυτό στηρίζεται η ζωή στον πλανήτη και οδήγησε στην ανάπτυξη τους αερόβιους οργανισμούς, είναι ταυτόχρονα αυτό που μέσω των ελεύθερων ριζών οξυγόνου που δημιουργεί, μας οδηγεί στη φθορά και το θάνατο. (για παράδειγμα οι αναερόβιοι οργανισμοί μείνανε χωρίς εξέλιξη, όπως ήταν εδώ και δισεκατομμύρια  χρόνια. Οι αερόβιοι οργανισμοί που αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν την πρόκληση του οξυγόνου και της τοξικότητας του, αναπτύχθηκαν και δημιούργησαν τη ζωή όπως την ξέρουμε.
  Η ίδια η λογική της εξέλιξης είναι ότι εξέλιξη υπάρχει εκεί που υπάρχει πρόκληση, πρόβλημα. Η αντιμετώπιση μιας περιβαλλοντικής πρόκλησης σε ένα οποιοδήποτε σύστημα θα οδηγήσει είτε στην αλλαγή του συστήματος ώστε να ανταποκριθεί που αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη του, είτε στην καταστροφή του συστήματος αν αυτό δεν μπορέσει να ανταποκριθεί, προσαρμοσθεί οπότε στη θέση του θα επικρατήσουν αυτά τα συστήματα που κατάφεραν να προσαρμοσθούν ή είχαν τις απαραίτητες ιδιότητες γι αυτό. Όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι σταθερές τότε και το σύστημα που εξαρτάται από αυτές δεν αλλάζει).

  Η ανάπτυξη της σκέψης στον άνθρωπο, τρομερό εξελικτικό όπλο που τον οδήγησε σε επικράτηση απέναντι σε όλα τα άλλα είδη του πλανήτη και τα πιο ισχυρά σωματικά, αποτελεί ταυτόχρονα και την αιτία ώστε πολλές φορές  να ανακυκλώνει συνεχώς τους φόβους του, να αυτοπεριορίζεται, να βρίσκεται σε διαρκή κατάσταση άγχους από υπερεκτίμηση των πιθανών κινδύνων ή μελλοντικών απειλών, που τον οδηγούν σταδιακά ή και απότομα στη φθορά. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τη μνήμη που παράλληλα με το καθοριστικό ρόλο της στη λειτουργία της ανθρώπινης νόησης, είναι αυτή που οδηγεί στην κατάθλιψη με τη μνημονική συσσώρευση γεγονότων είτε αρνητικών για την αυτοεκτίμηση του εαυτού, είτε γεγονότων που είναι δύσκολο να ξεπερασθούν όπως σημαντικές απώλειες για παράδειγμα. Αυτά επιδεινώνονται όσο ισχυρότερες είναι οι τάσεις ανακύκλωσης τους. Δηλαδή η εμμονή της σκέψης σε λάθος κατεύθυνση βλάπτει σοβαρά την υγεία, είναι από τους ισχυρότερους παράγοντες που μας οδηγεί στη φθορά.
  Το φαινόμενο της ζωής ισορροπεί πάνω σε τέτοιου είδους αντιφάσεις, τις οποίες οφείλουμε να μάθουμε να τις χειριζόμαστε αποτελεσματικότερα, ώστε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα στον αέναο αγώνα της επιβίωσης και της συνεχούς ανάπτυξης του εαυτού.


 Η τάση προς αρνητικές σκέψεις είναι πολύ ισχυρή επειδή αυτές συνδέονται με τα κέντρα που σηματοδοτούν τον κίνδυνο και την απειλή, που είναι πολύ ισχυρά. Και η τάση προς τα ευχάριστα συναισθήματα που συνδέονται με τη ζωή είναι και αυτή πολύ ισχυρή και υποστηρίζεται και αυτή από πανίσχυρα συστήματα. Μέχρι τώρα όμως όλη η κοινωνική διαπαιδαγώγηση, οι θρησκευτικές ιδεολογίες στο μεγαλύτερο μέρος τους, σε μεγάλο βαθμό στηρίχθηκαν κυρίως στην ενίσχυση των φοβικών αντιδράσεων και της υποταγής, ώστε να εξασφαλισθεί μ’ αυτό τον τρόπο η κοινωνική συνοχή σε συνθήκες ανισότιμης συμμετοχής τους. Η δημιουργία αυτών των κοινωνικών συνθηκών που μέσα από συνθήκες ισοτιμίας θα επιτρέπουν την ελεύθερη ανάπτυξη όλων των μελών της κοινωνίας, μπορεί να μεταβάλει αυτή την τάση. Και οι άνθρωποι έχουν κατακτήσει τη δυνατότητα να μπορούν να το κάνουν αυτό.  Εννοείται ότι ο ανθρώπινος πόνος δεν θα πάψει να υπάρχει από τη στιγμή που λειτουργούν τα συναισθήματα, η αρρώστια, ο θάνατος, οι σημαντικές απώλειες, για να αναφέρουμε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μπορεί όμως να περιορισθεί.


 Οι φοβικού τύπου αντιδράσεις στηρίζονται  όπως αναφέρθηκε, πάνω στη βάση ισχυρών νευρωνικών και ορμονικών κυκλωμάτων, που έχουν τη έδρα τους στον θηλαστικό εγκέφαλο αλλά που επενδύονται με τη μεσολάβηση του μετωπιαίου φλοιού με ένα σύνολο ερμηνειών, ιστοριών για τον εαυτό και τις δυνατότητες του, παγιωμένων σε μεγάλο βαθμό, που βραχυκυκλώνουν συνεχώς την αντίδραση του οργανισμού στην κατεύθυνση του συνεχούς κινδύνου και του φόβου ότι ο εαυτός ανεπαρκεί στο να αντιμετωπίσει αυτούς τους κινδύνους. Αυτές οι ερμηνείες ανεπάρκειας μπορεί να αφορούν έναν ή περισσότερους τομείς του εαυτού. Συνήθως δεν έχουν καμία σχέση με μια αντικειμενική αξιολόγηση που μπορεί να κάνουμε για τις πραγματικές δυνατότητες μας, που υστερούμε και που όχι. Είναι συνήθως μια  υποτίμηση των δυνατοτήτων του εαυτού να αντιμετωπίσει διάφορες καταστάσεις αποτελεσματικά και με αυτή την έννοια παραπέμπουν σε πρότυπα συμπεριφοράς που εδραιώθηκαν κυρίως στην παιδική ηλικία στην οποίαν η αίσθηση αδυναμίας του εαυτού  να αντιμετωπίσει διάφορες καταστάσεις είναι πολύ μεγαλύτερη είτε στον φόβο του συνεχούς ελέγχου και της τιμωρίας και τις αντίστοιχες ενοχές. Η ανάπτυξη του εαυτού προϋποθέτει το ξεπέρασμα ή τον "εκσυγχρονισμό" αυτών των προτύπων συμπεριφοράς και έχει σχέση με την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης για τις δυνατότητες του εαυτού να αντιμετωπίζει τις διάφορες καταστάσεις που προκύπτουν και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και αυτονομίας του εαυτού. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης έχει και η ομαλή και επωφελής για την ανάπτυξη του εαυτού σχέση του με την ομάδα, την στενότερη οικογενειακή ή άλλες στις οποίες εντάσσεται.

  Το βραχυκύκλωμα αυτό του οργανισμού τον εμποδίζει και στο να κάνει αντικειμενική εξέταση όλων των αντικειμενικών δεδομένων και να προσανατολιστεί στις δράσεις που τον ωφελούν αλλά ακόμη και στο να συγκεντρώσει τη σκέψη του για ικανό διάστημα σ’ αυτό που θέλει μιας και αυτή αποσπάται από έμμονες ιδέες που σχηματίζονται. Πρέπει να δημιουργηθούν ισχυρά κίνητρα προς νέες δράσεις, ώστε να δοθεί η δυνατότητα του παραμερισμού των καθηλωτικών σκέψεων. Και όπως σε κάθε φάση κρίσης είτε ενός ατόμου είτε μιας κοινωνίας χρειάζεται η αύξηση της αυτογνωσίας ώστε να εντοπίζονται οι αιτίες που οδηγούν σ’ αυτήν.
  Βασικός κανόνας κάθε οργανισμού είναι η ανάπτυξη του. Αυτή στηρίζεται στο κωδικοποιημένο μέσα του πρόγραμμα ανάπτυξης που έχει και μοναδικό χαρακτήρα για τον καθένα. Όσο ανεβαίνουμε τις εξελικτικές βαθμίδες, τόσο αυτό το πρόγραμμα παίρνει πιο ευέλικτο χαρακτήρα και ταυτόχρονα λόγω των περισσότερων εναλλακτικών επιλογών πιο εκτατικό με την έννοια ότι είναι πολύ περισσότερες οι επιθυμίες και τα προγράμματα που δυνητικά ζητούν την έκφραση τους. Με μια έννοια ο ζωτικός χώρος έκφρασης της δραστηριότητας του οργανισμού μεγαλώνει. Οτιδήποτε στέκεται εμπόδιο σε αυτή την ανάπτυξη του, ο οργανισμός το θεωρεί και το αντιμετωπίζει σαν κάτι που τον βλάπτει, ή μέσω ερμηνειών που δίνει με την σκέψη το παρακάμπτει ή το εντάσσει σε ένα σχέδιο του εαυτού που του δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας ή το μετατρέπει σε μια άλλη επιδίωξη ώστε να εξασφαλίσει την ανάπτυξη του με άλλο τρόπο, από άλλο δρόμο. Το αίσθημα της ελευθερίας που είναι από τα πιο ισχυρά ένστικτα του εαυτού, στηρίζεται ακριβώς πάνω σ’ αυτό το μοναδικό πρόγραμμα που έχει ο κάθε άνθρωπος, της ανάπτυξης του, της έκφρασης των δυνατοτήτων του. Η κοινωνική συμβίωση επιβάλει περιορισμούς σ’ αυτή την έκφραση, όμως οι άνθρωποι έχουν αναπτύξει την νόηση τους μέσα από την συμβίωση, έτσι ένα αίσθημα ισότιμης συμμετοχής είτε σε μια ομάδα  είτε και σε μια σχέση δύο ανθρώπων, μπορεί να δημιουργήσει τις ιδανικές ισορροπίες, ώστε οι περιορισμοί που γίνονται να είναι αποδεκτοί αλλά και να ενισχύεται  η ανάπτυξη του εαυτού. Οι μη αποδεκτοί από τον εαυτό περιορισμοί, είτε σε μια ομάδα είτε σε μια αδιέξοδη σχέση δύο ανθρώπων, για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, αποτελούν παράγοντες στρες, όπως προκαλεί στρες στον οποιοδήποτε βιολογικό οργανισμό η παρεμπόδιση της ανάπτυξης του ή της κίνησης του.
  Τα ευχάριστα συναισθήματα συνδέονται με τη χαλάρωση του εαυτού, δίνοντας την ευκαιρία να  ενισχυθούν εκείνα τα συναισθήματα που τον ωθούν στην ανάπτυξη του, απωθώντας το φόβο. Η ανακούφιση που προκαλεί η απομάκρυνση μιας απειλής,  οδηγεί σε μία έντονη και απότομη χαλάρωση που συχνά οδηγεί και σε γέλιο χαράς.
  H αίσθηση ικανοποίησης που δημιουργείται όταν υπάρχει μια επιτυχία, οφείλεται στην αύξηση της αυτοεκτίμησης, που σημαίνει ότι ο εαυτός είναι ικανός να αναπτυχθεί ξεπερνώντας τα όποια εμπόδια και περιορισμούς στην ανάπτυξη του. Μ’  αυτή την έννοια και οι παιδαγωγικές μέθοδοι  που αφορούν την ηλικία που αναπτύσσεται γρήγορα ο οργανισμός και διαμορφώνονται οι βάσεις των προτύπων συμπεριφοράς που πάνω τους θα οικοδομηθεί στη συνέχεια ο εαυτός, έχει καθοριστική σημασία να βασίζονται κυρίως στην ενθάρρυνση, στην αφομοίωση θετικών προτύπων μέσω του παραδείγματος και την καλλιέργεια κριτικής σκέψης. Τα εξουσιαστικά πρότυπα διαπαιδαγώγησης που βασίζονται στο φόβο της τιμωρίας λειτουργούν καθηλωτικά στην ανάπτυξη τόσο την ηθική όσο και τη γνωστική, με αποτέλεσμα είτε παθητικές συμπεριφορές είτε επιθετικές.

  Ένας στενός εγωισμός επίσης, αυξάνει τις συγκρούσεις με τους άλλους, επειδή θεωρεί ότι απειλείται από όλους και βάζει τον εαυτό σε μία συνεχή διελκυστίνδα διενέξεων, επίτευξης στόχων, επιδιώξεων, που το όφελος που προσφέρουν από πλευράς ικανοποίησης είναι μικρό σε σχέση με την επιβάρυνση του οργανισμού από το στρες που προκαλείται για την επίτευξη τους. Η ουσιαστικότερη παρέμβαση της λογικής και εδώ μπορεί να φέρει το μεγαλύτερο όφελος με το μικρότερο κόστος. Ο ανταγωνισμός είναι μέσα στη φύση των βιολογικών οργανισμών όταν δεν μπορεί να υπάρξει συνεργασία, μπορεί όμως να πάρει διαφορετικές μορφές που να περιορίζουν τα συγκρουσιακά και χωρίς ουσιαστικό όφελος για τον εαυτό χαρακτηριστικά.
                                                                                              Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ


Δεν υπάρχουν σχόλια: