15.3.12

ο Δίας

Σε πρόσφατη ανάρτηση για την ημέρα της γυναίκας έγινε αναφορά στις γυναικείες μητρικές θεότητες της αρχαιότητας. Την εποχή της μόνιμης αγροτικής εγκατάστασης αντιπροσώπευαν τη γονιμότητα της μητέρας γης, που δημιουργούσε συνεχώς ζωή, όπως δημιουργεί και η γυναίκα μητέρα. Στον Ελλαδικό χώρο, πριν την κάθοδο των ελληνικών φύλων, αποτελούσαν τις κυρίαρχες θεότητες, συνυπάρχοντας με τους θεούς σύμβολα της ανδρικής γονιμότητας που ήταν κερασφόροι, όπως ο Κρόνος ή θεοί με τη μορφή του ταύρου που ήταν διαδεδομένοι σε όλη την Μεσόγειο, με κέντρο τους Φοίνικες και τη Μινωϊκή Κρήτη.
Ο Δίας, ως κορυφαία θεότητα στον Ελλαδικό χώρο, αντιπροσωπεύει ένα νέο στάδιο στις κοινωνικές συγκροτήσεις.
Τα πολεμικά Ελληνικά φύλα που κατέβηκαν στην περιοχή, συγχωνεύθηκαν με τους προηγούμενους πολιτισμούς και τις θεότητές τους, επιβάλλοντας μια νέα διάταξη και ιεραρχία στο Ελληνικό πάνθεον. Μάλιστα τον Κρόνο τον υπέταξε μετά από σκληρή μάχη με τους τιτάνες.
Τα πολεμικά φύλα έχουν άνδρες αρχηγούς, έτσι και επικεφαλής στην ιεραρχία των θεών δεν μπορεί παρά να είναι μια ανδρική θεότητα. Εξ άλλου η δραστηριότητα των νέων πόλεων κρατών δεν εξαντλείται στην αγροτική παραγωγή, ούτε και εξαρτάται αποκλειστικά από αυτήν. Το εμπόριο, η επέκταση σε νέους τόπους, εμπορικούς σταθμούς, η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνιτών στις πόλεις, δημιουργούν νέες προτεραιότητες. Ταυτόχρονα ο Δίας, ως ένδειξη της προτεραιότητάς του απέναντι στις γυναικείες θεότητες της γονιμότητας της γης, είναι κατ' αρχήν ο θεός που ελέγχει τα μετεωρολογικά φαινόμενα, τη βροχή, τον κεραυνό, που χωρίς αυτά η γη δεν μπορεί να δώσει καρπούς. Και σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, η εξάρτηση της παραγωγής από τη μεταβλητότητα των καιρικών φαινομένων, είναι ουσιαστική.
Οι γυναικείες μητρικές θεότητες συνέχισαν να έχουν μεγάλο κύρος, αποτελούσαν συστατικό στοιχείο του Ελληνικού πανθέου και οι περισσότερες γιορτές ήταν προς τιμήν τους, όπως και τα Ελευσίνια μυστήρια προς τιμήν της Δήμητρας, συνέχεια των παλαιών τελετουργιών που είχαν σχέση με την συνεχή αναγέννηση της ζωής.

Το όνομα Δίας προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα Dyēus και div- (που σημαίνει ουρανός) που έχει σχέση με την ελληνική λέξη Θεός, την  Λατινική Deus την Γερμανική Tiwaz και άλλες λέξεις σχετικές με το θείο. Στην αρχαία Ινδία(κυρίως την βόρεια και την κεντρική, που την κυριαρχία είχαν ινδοευρωπαϊκά φύλα) θεός του ουρανού ήταν ο Dyaus. Ήταν δηλαδή μια θεότητα που με το ίδιο βασικά όνομα είχε παγκόσμια εξάπλωση.

Ο ρόλος του Δία ως θεότητα εξελίχθηκε παράλληλα με την εξέλιξη των κοινωνιών στις Ελληνικές πόλεις κράτη. Στα  Ομηρικά έπη ο Δίας είναι ένας θεός που επιβάλλει τη θέλησή του κυρίως λόγω της δύναμής του. Είναι απλά ο πιο δυνατός απ' όλους. Την κλασική περίοδο, μετά την μεγάλη ανάπτυξη της δημοκρατίας και του Ελληνικού πολιτισμού, γίνεται κυρίως ένας θεός της δικαιοσύνης και της σοφίας. Στο περίφημο άγαλμα του Δία, που φτιάχτηκε από τον Φειδία γύρω στο 430 π.Χ. στο ναό του Δία στην αρχαία Ολυμπία, που έχουν διασωθεί μόνο περιγραφές του, το πρόσωπο και η στάση του αντανακλούσαν τη σοφία και τη δικαιοσύνη. Ήταν οι νέες αρετές της δημοκρατίας που είχε κατακτήσει η ανάπτυξη του πολιτισμού και όχι κυρίως η δύναμη.

Ο Δίας, σύμφωνα με τη μυθολογία, έφερε και το Φοινικικό αλφάβητο στην Ελλάδα, με τον Κάδμο στη Θήβα, τον 11ο πΧ αιώνα. Η γραφή αντιπροσωπεύει και την κυριαρχία του διανοητικού στοιχείου, ως η πιο μεγάλη αφαίρεση που γίνεται στην ανάπτυξη του ανθρώπινου λόγου, συγκρινόμενη με τον προφορικό λόγο που μεταφέρει(ο προφορικός λόγος) και πολύ περισσότερα συναισθηματικά στοιχεία (με το ύφος, τον τονισμό των λέξεων, τη γλώσσα του σώματος κλπ). Η μετάβαση από τον προφορικό λόγο στον γραπτό και κυρίως η μετάβασή του στην καθοριστική φωνητική γραφή, όπου το σύμβολο δεν υπονοεί πράγματα(όπως συνέβαινε με την παραστατική γραφή ή την παραλλαγή της την ιδεογραφική) που έγινε σταδιακά στη διάρκεια πολλών αιώνων, αποτελεί ένα τεράστιο άλμα στην ανάπτυξη της αφηρημένης σκέψης και όχι απλά στην διάδοση των γνώσεων.

1 σχόλιο:

Τζενη Καστριδου είπε...

Καλημερα Δημητρη,
διαβαζοντας παλι σημερα το αρθρο σου,βλεπω να θιγεις δυο ενδιφεροντα,αλληλενδετα θεματα.
Δηλαδη οι διαφοροποιησεις των Θεων και ο καθοριστικος ρολος που παιζει ο προφορικος λογος-μεταξυ των αλλων-και σε αυτες.
Ο Διας απο θεος δυναμης-καιρος πολεμου και κοινωνικων ανακαταταξεων-,γινεται θεος της σοφιας,σε εποχη οπου η σοφια ειναι αυτη που χρειαζεται για την καταλαγιασμενη κοινωνια.
Να θυμηθω και την Διαμαχη Αθηνας-Ποσειδωνα οπου νικαει η Αθηνα προσφεροντας την Ελια στην πολη που διεκδικει.Η Αθηνα εχει ακομα κατ εξοχη αγροτικη οικονομια.
Αργοτερα η ιδια θεα αποχταει για συμβολο την κουκουβαγια-αυτοσυγκεντρωση και περισσυλογη-και συμβαλει κι αυτη στην Σοφια,μαζυ με τον πατερα της τον Δια.
Το καινουργιο Κατεστημενο,αφην οντας πισω πολεμους και αγροτικη οικονομια,αποχταει πλουτο,που χρειζεται σκεψη για να διαφεντευτει.
Την ιδια διαδρομη ακολουθει και ο Χριστιανισμος.Ξεκιναει προστατευοντας φτωχους και κατατρεγμενους,οποιος εχει δυο μανδυες χαριζει τον εναν.Και επειδη κανενας δεν εχει δυο μανδυες,γινεται αποδεχτο σαν κανονας με χαρα.Χαριζοντας ελπιδα σε οσους προσδοκουν να αποχτησουν και μη βαζοντας σε σκεψεις αυτους, που αν ειχαν,θαπρεπε να δωσουν.
Οταν ομως καποτε,με χρονια και καιρους,αρχιζει να εισρεει πλουτος στην τοτε Ευρωπη,εμφανιζετει ενας Θεος,που ανταμειβει το Ποιμνιο του,οχι πια στους ουρανους.Το ανταμοιβει εδω στην γη,χαριζοντας του Αγαθα ,μπολικα και περισσευουμενα και ετσι φερνει τον Καπιταλισμο επι της γης..Με πολλα και διαφορα συνακολουθα,που ισως καποτε θα ηθελες να μας πεις εκτενεστερα.
Αλλου παπα Ευαγγελιο,βεβαια,πολυ ενδιαφερον ομως ευαγγελιο.
Για τον καθοριστικο ρολο που παιζει ο προφορικος λογος,θα συμφωνησω με αυτα που γραφεις.Θαθελα,ισως,να προσθεσω την γοητεια της αμεσης ανθρωπινης επαφης που εχει μεγαλη σημασια στην μεταδοση της σκεψης.Και την δυνατοτητα που δινει για ανθρωπινες επεμβασεις που ωραιοποιουν και προσαρμοζουν, στην εποχη που λεγονται, τα δεδομενα.Την καθοριστκη,δηλαδη,παραμετρο της χαρας,στην μεταδοση της σκεψης.