24.8.11

το γ-αμινοβουτυρικο οξυ(GABA) και το αλκοολ

Το γ-αμινοβουτυρικό οξύ, γνωστό στη βιβλιογραφία σαν GABA , είναι ένα αμινοξύ που αποτελεί τον κύριο ανασταλτικό νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο των θηλαστικών. Ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής σημαίνει ότι στη μετάδοση των σημάτων στους  νευρώνες, σε όλο το νευρικό σύστημα, παράλληλα με τους νευροδιαβιβαστές που δρουν διεγερτικά  στη μετάδοση του νευρικού σήματος, υπάρχουν οι ανασταλτικοί νευροδιαβιβαστές ώστε να διατηρείται ισορροπία στη μετάδοση του νευρικού σήματος σε όλο το νευρικό δίκτυο. Έτσι ελέγχεται και ο μυϊκός τόνος, μέσα από μια ισορροπία διεγερτικών και ανασταλτικών δράσεων, ώστε να μην έχουμε υπερτονία ή χάλαση των μυών.
Το αμινοξύ αυτό δρα πάνω σε ειδικούς υποδοχείς που υπάρχουν στις νευρικές συνάψεις, οι οποίοι είναι πολλών ειδών. (Κάνοντας εδώ μία παρένθεση, πρέπει να πούμε ότι τα διάφορα επίπεδα του νευρικού συστήματος δημιουργήθηκαν σε διαφορετικές εξελικτικές βαθμίδες, γι αυτό και ανάλογα με τις ειδικότερες λειτουργίες που επιλέχθηκαν να εκτελούν, εξυπηρετήθηκαν και από διαφορετικές παραλλαγές υποδοχέων για τον ίδιο πολλές φορές νευροδιαβιβαστή, κάτι που τροποποιεί, μερικές φορές πολύ, την δράση του).
Μία από τις δράσεις της αιθανόλης, δηλαδή του αλκοόλ, είναι ότι διεγείρει μία κατηγορία υποδοχέων αυτού του ανασταλτικού μορίου, τους α υποδοχείς του GABA, με αποτέλεσμα να υπερισχύουν οι ανασταλτικές δράσεις στη μετάδοση του νευρικού σήματος. Παρόμοια δράση έχουν για παράδειγμα και οι βενζοδιαζεπίνες, τα γνωστά ηρεμιστικά, αλλά και πολλές άλλες ουσίες, που δρουν σε παρόμοιους υποδοχείς.

Το γ-αμινοβουτυρικό οξύ σχηματίζεται από το L-γλουταμινικό οξύ, το οποίο αποτελεί έναν άλλον σημαντικό νευροδιαβιβαστή που δρώντας πάνω σε ειδικούς υποδοχείς(τους NMDA υποδοχείς), είναι υπεύθυνο για τη διάνοιξη των καναλιών ασβεστίου των νευρικών κυττάρων, δρώντας διεγερτικά στη μετάδοση του σήματος, παίζοντας καθοριστικό ρόλο και στη διαδικασία της μάθησης και της μνήμης. Η αιθανόλη μπλοκάρει τους υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος, εμποδίζοντας τη δράση του, συμβάλλοντας και από αυτό το κανάλι στην αναστολή του νευρικού σήματος αλλά και παίζοντας ανασταλτικό ρόλο στη μάθηση και τη μνήμη, εξηγώντας και τα κενά μνήμης που εμφανίζονται κατά τη χρήση του.
 Η ανασταλτική  δράση στη μεταφορά του νευρικού σήματος,  είναι αυτή που ευθύνεται άμεσα για τη μείωση των αντανακλαστικών, ακόμη και με μικρή κατανάλωση αλκοόλ, κάτι που την καθιστά άμεσα επικίνδυνη τουλάχιστον στην οδήγηση.
Στα νευρωνικά κυκλώματα που από τον μετωπιαίο φλοιό ελέγχουν τις δράσεις του μεταιχμιακού εγκεφάλου, δηλαδή του θυμικού ας πούμε εγκεφάλου, εκεί η αναστολή αυτών των κυκλωμάτων σημαίνει και αναστολή των ανασταλτικών δράσεων του μετωπιαίου φλοιού πάνω στην παρορμητική δράση του θυμικού. Κάνει δηλαδή σε αυτόν τον τομέα μια αναστολή των αναστολών. Σε ορισμένα άτομα αυτή η αναστολή μπορεί να οδηγήσει και σε τάσεις για βία.
 Επανερχόμενοι στην επίδρασή του στο παράδειγμα της οδήγησης, έχουμε ένα συνδυασμό της μείωσης των αντανακλαστικών(τουλάχιστον, αν δεν έχουμε και υπνηλία που έρχεται απροσδόκητα) με μία μείωση των αναστολών που σημαίνει μείωση της αίσθησης αλλά και της αξιολόγησης του κινδύνου(προσπεράσεις που δεν θα έκανε υπό κανονικές συνθήκες, υπερβολική ταχύτητα κλπ), που αποτελεί έναν θανατηφόρο συνδυασμό και για τον ίδιο αλλά και για όσους βρεθούν στο διάβα του.
Το παραπάνω είναι ένα παράδειγμα για να κατανοηθούν και οι δράσεις του νευροδιαβιβαστή που περιγράφουμε.
Οι δράσεις όμως της αιθανόλης δεν σταματούν εδώ. Είναι αποδεδειγμένο ότι οι χρόνιοι χρήστες μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, οδηγούνται σε συρρίκνωση του εγκεφαλικού ιστού. Αυτή η συρρίκνωση όπως έχει αποδειχθεί, δεν προέρχεται κυρίως από μείωση του αριθμού των νευρικών κυττάρων, όσο από την καταστροφή των δενδριτών και των νευρικών συνάψεων. Τα κυτταρικά σώματα των νευρώνων αποτελούν το ένα έκτο του εγκεφαλικού όγκου, το υπόλοιπο το αποτελούν οι δενδρίτες, γι αυτό και η μείωση του εγκεφαλικού όγκου είχε αποδοθεί αρχικά σε αυξημένη καταστροφή και των κυτταρικών σωμάτων, ενώ αυτό δεν συμβαίνει. Αυτό είναι παρήγορο επειδή τα νευρικά κύτταρα δεν αναγεννιούνται ή αναγεννιούνται πολύ αργά και κυρίως σε επιλεγμένες εγκεφαλικές περιοχές, ενώ οι δενδρίτες αναγεννιούνται σχετικά εύκολα με αποτέλεσμα αν διακοπεί ο εθισμός στο αλκοόλ, ο εγκέφαλος να μπορεί να επανέλθει στην προηγούμενή του κατάσταση. Μάλιστα αυτή η αποκατάσταση αρχίζει μερικές μόνο εβδομάδες από τη διακοπή του αλκοόλ. Κάτι που έχει παρατηρηθεί και στους ανθρώπους αλλά και σε πειράματα με θηλαστικά.
Η μακροχρόνια υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, επειδή εμποδίζει και την απορρόφηση μιας βιταμίνης, της θειαμίνης(της Β1 βιταμίνης), της οποίας η έλλειψη καταστρέφει κάποιες ομάδες νευρώνων(στον υποθάλαμο και τον ιππόκαμπο) που έχουν σχέση με τη μνήμη, σε συνδυασμό με τις ανασταλτικές δράσεις στους υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος, οδηγεί σε μια μορφή άνοιας, το σύνδρομο Κόρσακοφ. 
περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται
από το αλκοόλ
 Γενικά η χρόνια υπερβολική λήψη αλκοόλ, επειδή οδηγεί στην ερήμωση των δενδριτών και των ανασταλτικών υποδοχέων, τελικά οδηγεί σε μία μόνιμη διαταραχή του μυϊκού τόνου, κάτι που εξηγεί και τον τρόμο στις λεπτές κινήσεις που έχουν όσοι κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Ο αποκλεισμός εξάλλου στη δράση του γλουταμινικού οξέος, που όπως αναφέρθηκε δρα διεγερτικά, οδηγεί αντιρροπιστικά σε  υπερέκφραση των υποδοχέων του, με αποτέλεσμα να υπερισχύουν οι διεγερτικές δράσεις, όταν αυτοί δεν αποκλείονται από το αλκοόλ, μιας και στη διεγερτική δράση τους συμμετέχουν και οι κατεχολαμίνες. Μόλις πιουν ο τρόμος ελαττώνεται ή σταματάει επειδή ενισχύονται οι ανασταλτικές δράσεις στον μυϊκό τόνο και αποκλείεται η διεγερτική δράση στους υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος,  άρα συνεχίζουν να πίνουν και ως τρόπο για να διατηρείται αυτή η ισορροπία. Το τρομώδες παραλήρημα αποτελεί μια ακραία έκφραση αυτής της διαταραχής, που εμφανίζεται και από την πρώτη-δεύτερη μέρα διακοπής του αλκοόλ,  μιας και εμπλέκονται σε μια ακραία διαταραχή πολλών ειδών νευρώνες και όχι μόνο αυτοί που αφορούν τον μυϊκό τόνο. (Η υπερέκφραση των υποδοχέων του γλουταμινικού οξέος και η  αύξηση  της διεγερσιμότητάς τους οδηγεί σε είσοδο μεγάλων ποσοτήτων ασβεστίου στα κύτταρα, κάτι που οδηγεί στην απόπτωση τους καθώς και σε άλλες εκδηλώσεις όπως παραισθήσεις, επιληπτικές κρίσεις κλπ, ίσως επειδή οι περισσότερες βλαπτικές δράσεις συμβαίνουν στα κύτταρα του ιππόκαμπου και του κροταφικού λοβού, που αποτελούν έδρα αισθητηριακών προσλήψεων και μνήμης). Η θεραπεία σε αυτή την οξεία φάση εξάλλου είναι είτε να δώσεις λίγο αλκοόλ ώστε να διεγερθούν οι ανασταλτικοί υποδοχείς, είτε να χορηγηθούν βενζοδιαζεπίνες που καταλαμβάνουν τους ίδιους υποδοχείς με την αιθανόλη, σε συνδυασμό με ενδομυϊκή χορήγηση θειαμίνης(της Β1 βιταμίνης), που η έλλειψή της στους εγκεφαλικούς νευρώνες είναι απαραίτητη για την εκδήλωση του παραληρήματος.
Δεν θα γίνει αναφορά σε άλλες βλαπτικές δράσεις από την κατάχρηση της αιθανόλης, για παράδειγμα στο ήπαρ και την καταστροφή των ηπατικών κυττάρων που προκαλεί οδηγώντας και στην κίρρωση του ήπατος ή στη βλάβη στον γαστρικό βλεννογόνο καταστρέφοντας την προστατευτική βλέννη του στομάχου, όπως και στον οισοφάγο ή στην αρτηριακή υπέρταση δρώντας αγγειοσυσπαστικά στα μεγάλα κεντρικά αγγεία ή στο μυοκάρδιο, την περιφερική νευροπάθεια και πολλές άλλες βλαπτικές δράσεις. Αυτές οι δράσεις στα ηπατοκύτταρα ή τα κύτταρα του μυοκαρδίου και όχι μόνο, έχουν σχέση και με τη βλαπτική δράση της αιθανόλης πάνω στα φωσφολιπίδια που αποτελούν βασικό συστατικό όλων των κυτταρικών μεμβρανών. (Η δράση στη στιβάδα των φωσφολιπιδίων της μεμβράνης έχει σχέση κυρίως με τη διάσπαση των δεσμών του υδρογόνου). Κατά κάποιο τρόπο καταστρέφοντας φωσφολιπίδια της κυτταρικής μεμβράνης και τα κανάλια μεταφοράς ιόντων του κυττάρου, επηρεάζεται η συνοχή της κάνοντας το κύτταρο πιο ευάλωτο στο να καταστραφεί. Η καταστροφική δράση στα ηπατοκύτταρα έχει σχέση και με τον μεταβολισμό της αιθανόλης στο ήπαρ σε ακεταλδεΰδη, ένα ιδιαίτερα τοξικό μόριο, το οποίο εκτός των άλλων έχει και μεταλλαξιογόνες δράσεις στο DNA. Η ακεταλδεΰδη  μετατρέπεται σε οξικό οξύ που αυξάνει και την τοπική εναπόθεση λιπαρών οξέων στα ηπατικά τριχοειδή, οδηγώντας στη λιπώδη διήθηση του ήπατος αλλά και γενικά στο αγγειακό δίκτυο. Η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ έχει συνδεθεί και με αύξηση της καρκινογένεσης, με μηχανισμούς που δεν έχουν  διευκρινισθεί, στα πλαίσια ίσως της αύξησης του οξειδωτικού φορτίου και της οξέωσης που προκαλεί,  πέρα από τις μεταλλαξιογόνες δράσεις της ακεταλδεΰδης.
Η κατανάλωση έστω και μικρών ποσοτήτων αλκοόλ πριν τον ύπνο, ενώ φέρνει υπνηλία και δρα υπναγωγικά, διαταράσσει την αρχιτεκτονική του ύπνου, οδηγώντας κατά κανόνα και σε πρώιμη αφύπνιση. 
Μετά από όλα τα παραπάνω καταστροφικά που αναφέραμε, που αφορούν βέβαια τη χρόνια κατάχρηση του αλκοόλ, με την κατανάλωση μικρών ποσοτήτων τι γίνεται; Όπως με όλα τα πράγματα, χρειάζεται η γνώση του μέτρου, δηλαδή των ορίων που ο οργανισμός μπορεί και διαχειρίζεται με ασφάλεια. Πράγματι το αλκοόλ από τα αρχαία χρόνια είναι ένα ποτό, που σε μικρές ποσότητες, είναι βοηθητικό των κοινωνικών επαφών, δημιουργώντας μια κατάσταση χαλάρωσης, ευθυμίας και ευκολότερης έκφρασης των συναισθημάτων, αναστέλλοντας όπως είπαμε τις αναστολές, μειώνοντας όμως (σε διαφορετικό βαθμό στον καθένα) και τον αυτοέλεγχο. Επίσης η κατανάλωση μικρών ποσοτήτων δεν επηρεάζει τον εγκεφαλικό ιστό, πέρα από την δράση στην μείωση των αντανακλαστικών που επιδρά καταλυτικά στην οδήγηση. Οι μικρές ποσότητες αλκοόλ, ιδιαίτερα από προϊόντα ζύμωσης, όπως είναι τα κρασιά και η μπύρα, λόγω του ότι η αιθανόλη δεν είναι σε πυκνό διάλυμα, όπως στα προϊόντα απόσταξης, μεταβολίζονται ευκολότερα από τον οργανισμό. Τα προϊόντα απόσταξης περιέχουν και ποσότητες άλλων τοξικών παραγόντων, όπως ακεταλδεΰδες και άλλα, που τα καθιστούν πιο επικίνδυνα. Ιδιαίτερα τα κρασιά περιέχουν και ποσότητες αντιοξειδωτικών παραγόντων και σε συνδυασμό με την χαλαρωτική δράση που προκαλεί η μικρή έως μέτρια κατανάλωση με την περιφερική αγγειοδιαστολή που κάνουν, την αύξηση της LDL(καλής χοληστερόλης), την αντιθρομβωτική δράση, μπορεί να υπερτερούν οι ωφέλιμες δράσεις κυρίως στο καρδιοαγγειακό σύστημα. Οι όποιες όμως ωφέλιμες δράσεις έχουν παρατηρηθεί μόνο στις μεγαλύτερες ηλικίες. Στις νεαρές ηλικίες με τις διαταραχές ιδιαίτερα που προκαλεί στις διαδικασίες της μάθησης και της μνήμης, σε έναν εγκέφαλο που συνεχίζει να είναι σε ανάπτυξη, δεν δικαιολογείται χρήση αλκοόλ.




Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το "καλωσήρθατε στον εγκέφαλό σας" (από τις εκδόσεις ΑΒΓΟ, 2008), και από την Wikipedia.
  
                                                                                                     Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια: