10.9.11

Η ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ ΚΑΙ ΟΙ ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ


Βιρτζίνια Γουλφ(1882-1941)
σχολιάζει ο Θανάσης Μπαντές

Η Βιρτζίνια Γουλφ παρουσίασε στο αναγνωστικό κοινό το βιβλίο της « Η κυρία Νταλογουέι» το 1924. Μεσήλικη κυρία, η Νταλογουέι, πραγματική αυθεντία στις διοργανώσεις κοσμικών συγκεντρώσεων, διοργανώνει μια ακόμα συνάθροιση που φιλοδοξεί να είναι η πιο φαντασμαγορική απ’ όλες. Οι εκλεκτοί καλεσμένοι, όλοι μέλη της μεγαλοαστικής τάξης, είναι ειδοποιημένοι από μέρες κι ανυπομονούν να παρευρεθούν και να απολαύσουν τις τρυφηλές φροντίδες της κυρίας Νταλογουέι, που αναμένεται να ξεπεράσουν κάθε προηγούμενο. Εξάλλου και μόνο η πρόσκληση σε μια τέτοια γιορτή είναι τίτλος τιμής και επισφράγιση κοινωνικού κύρους αφού στης κυρίας Νταλογουέι δεν προσκαλείται όποιος κι όποιος αλλά μόνο οι εξέχουσες προσωπικότητες της ντόπιας πολιτικής και οικονομικής σκηνής. Έτσι όλοι ετοιμάζονται πυρετωδώς για το μεγάλο κοσμικό γεγονός, οι καλεσμένοι γιατί πρέπει να καταπλήξουν με την παρουσία και την κοσμική τους άνεση τον περίγυρο – και ποιος ξέρει, ίσως να παρουσιαστεί και καμιά οικονομική ή πολιτική ευκαιρία που πρέπει να εκμεταλλευτούν – και η κυρία Νταλογουέι γιατί πρέπει να τα έχει όλα στην εντέλεια και να διατηρήσει τον τίτλο της τέλειας οικοδέσποινας. Το ίδιο πρωί όμως γίνεται το αναπάντεχο. Καταφτάνει στην πόλη ο Γουόλς, ο εφηβικός έρωτας της κυρίας Νταλογουέι και μάλιστα την επισκέπτεται στο σπίτι της.
Η παρουσία του αναστατώνει ανεπανόρθωτα την Νταλογουέι, όχι τόσο γιατί ξυπνά το λησμονημένο ερωτικό παρελθόν, το βιβλίο δεν είναι ρομάντζο, αλλά γιατί αφυπνίζει την, από καιρό νεκρή, εφηβική της επαναστατικότητα. Ο έρωτας δηλαδή δεν παρουσιάζεται σαν γλυκιά νοσταλγία ή σαν τσίμπημα – φτερούγισμα της καρδιάς αλλά σαν ηχηρό χαστούκι της ολοκληρωτικής σύμβασης, σαν αφυπνιστική συνείδηση της απώλειας του νεανικού ονείρου για μια ζωή που τελικά ποτέ δεν θα ζήσει. Λειτουργεί ως αντανακλαστική παρόρμηση
 που δρα αξιολογικά, αφού μπροστά σ’ αυτό το αναπάντεχο επεισόδιο είναι αδύνατο να μην προβεί στον αξιολογικό απολογισμό της ζωής της, είναι αδύνατο να καταπολεμήσει τη νοσταλγική επαναπροσέγγιση της πραγματικότητας κάτω από το πρίσμα του εφηβικού ενθουσιασμού. Μοιραία όλα γύρω της αποκτούν μια άλλη διάσταση σπαρακτικής αμηχανίας. Η παρουσία της κόρης της κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Γουόλς την κάνει να νιώθει άβολα, η εμφάνιση της καθηγήτριας της κόρης της, που έτσι κι αλλιώς θεωρείται προβληματική φυσιογνωμία, την καταρρακώνει, το πολυτελές σπίτι της γίνεται ενοχή, η βραδινή συγκέντρωση ανώφελο βάρος και οι καλοί της τρόποι, που επιβάλλουν αξιοπρεπή στάση απέναντι στον Γουόλς, τον οποίο και προσκαλεί στη βραδινή συνεστίαση όπως ορίζει η στοιχειώδης ευγένεια, ένα αβάσταχτο φορτίο. Από την άλλη η ισοπεδωτική πραγματικότητα που απομυθοποιεί κάθε ρομαντική διάθεση απόδρασης, ολοκληρώνει τη συναισθηματική συντριβή της κυρίας Νταλογουέι. Ο άλλοτε νεανικός έρωτας που βρίσκεται μπροστά της, ο κύριος Γουόλς, είναι ένα ανθρώπινο απολειφάδι που δεν πέτυχε τίποτε στη ζωή του. Έφυγε στις Ινδίες, έκανε μια άλλη σχέση που όπως φαίνεται δεν χρήζει καμίας σοβαρότητας κι επαγγελματικά, παρά τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του, είναι προφανές ότι κινείται στο απόλυτο μηδέν. Έμεινε δηλαδή αυτό ακριβώς που ήταν: ένας ονειροπόλος που τρεφόταν με ελπίδες. Ένας παράτολμος οργανωτής μεγαλεπήβολων σχεδίων, καταδικασμένων να μην υλοποιηθούν ποτέ. Κλασική περίπτωση αποτυχημένου. Τι θα έκανε μαζί του; Πώς θα ζούσε; Πώς θα έκανε οικογένεια; Ασφαλώς ο κύριος Νταλογουέι που παντρεύτηκε ήταν η σοφότερη συζυγική επιλογή. Τεχνοκράτης, με πόδια που πατάν στέρεα στη γη, προκομμένος άνθρωπος που αύξησε την περιουσία του κάνοντας σωστούς οικονομικούς ελιγμούς και κατάφερε πετυχημένη σταδιοδρομία πολιτικού. Αναμφισβήτητα αξιοσέβαστος.
Κάπως έτσι αρχίζει να διακρίνεται η διεισδυτικότητα της Γουλφ στον αστικό κόσμο που τον παρακολουθεί και καταγράφει τις κινήσεις του με τη μεθοδικότητα του ερευνητή γιατρού που μελετάει τα ποντίκια. Η ανέμελη γιορτή μετατρέπεται σε κοινωνικό βήμα και παζάρι ευκαιριών. Η καλοί τρόποι και η ευγένεια γίνονται προσωπείο αρπακτικότητας. Τα κοπλιμέντα συνειδητή εκδήλωση ψεύδους. Οι ανθρώπινες σχέσεις δημοσιοϋπαλληλική διεκπεραίωση. Η υποκρισία τρόπος ζωής. Το ατομικό συμφέρον παντιέρα. Όλα διαστρεβλώνονται στον παραμορφωτικό καθρέφτη του αστισμού που μεταβάλλει τους ανθρώπους σε συμφεροντολογικά φερέφωνα που ευαγγελίζονται μια ασφάλεια - φυλακή. Κι από την άλλη ο Γουόλς, ο γραφικός ονειροπόλος, ο απόκληρος της ζωής, ο καταδικασμένος σε αποτυχία, που περιφέρεται σαν τη μύγα μες το γάλα στο κοσμικό πανηγύρι και κερδίζει μερικά χαμόγελα συγκατάβασης κι όχι εκτίμησης. Ένας γελοίος μέσα σε μια θλιβερή ομήγυρη. Ένα ξεκούρδιστο, ματαιόδοξο και ζοφερό τσίρκο. Και στη μέση η Νταλογουέι, το μοιραίο πρόβατο της ιστορίας, που συνειδητοποιεί τη γελοιότητα στο σύνολό της και που τελικά καλείται να πάρει θέση. Το δίλλημα της (έτσι κι αλλιώς καταδικασμένης σε γελοιότητα) επιλογής, αποκαλύπτει την πιο απαισιόδοξη οπτική της ζωής. Και η Νταλογουέι έχει αποφασίσει. Εκτελεί με απόλυτη επιμέλεια όλα της τα καθήκοντα, φροντίζοντας στο έπακρο τους καλεσμένους και παραμελώντας τον Γουόλς.
Η κυρία Νταλογουέι είναι λογοτεχνικός απόγονος του Οδυσσέα του Τζόυς. Επηρεασμένη βαθιά από τον Τζόυς, δύο μόλις χρόνια μετά από την έκδοση του Οδυσσέα, η Γουλφ εκδίδει ένα μυθιστόρημα που αφενός εξελίσσεται σε μία μόνο μέρα κι αφετέρου επιτίθεται στην αστική νοοτροπία και την καταγγέλλει. Η γιορτή που περιγράφει μοιάζει πάρα πολύ με τη γιορτή των νεκρών από τους Δουβλινέζους του Τζόυς. Όμως η Γουλφ δεν είναι τόσο αιχμηρή όσο ο Τζόυς. Η επιθετικότητά της μετριάζεται από τη νοσταλγική δραματοποίηση και το τελικό αδιέξοδο. Δεν είναι τόσο προκλητική, ούτε τόσο βλάσφημη. Ο Τζόυς δεν υποχωρεί πουθενά. Δεν βρίσκει κανένα ελαφρυντικό στους ήρωες του. Δεν νοσταλγεί, δεν ονειροπολεί, δεν αποδέχεται κανένα ψευτοδίλημμα. Η Γουλφ, αν και φτάνει στο ίδιο απαισιόδοξο αποτέλεσμα, διατηρεί μια τρυφερότητα, μια ευαισθησία που λειτουργεί κάπως αθωωτικά στους έτσι κι αλλιώς απογυμνωμένους ήρωές της. Η Γουλφ εστιάζει περισσότερο στην κοινωνική δομή των ανθρώπινων σχέσεων που τους καταδικάζει στην υποκρισία, ενώ ο Τζόυς αναφέρεται ξεκάθαρα στην ατομική ευθύνη του ανθρώπου. Η Γουλφ δεν βγάζει οργή, μόνο απογοήτευση, ενώ ο Τζόυς είναι μαινόμενος ταύρος. Η Γουλφ αφήνει μια ήπια γλυκόπικρη γεύση, ενώ ο Τζόυς τη γεύση της σιδερένιας λόγχης και του ξεραμένου αίματος.
Η Γουλφ γίνεται πραγματικά αμείλικτη μόνο όταν παρουσιάζει τον σερ Γουίλιαμ, τον ψυχοθεραπευτή που κουράρει τον ψυχικά διαταραγμένο Σέπτιμους. Ο Γουίλιαμ, εκπρόσωπος της ψυχανάλυσης, είναι ένα πραγματικό τέρας. Τσακίζει για το προσωπικό του κέρδος κάθε ευαίσθητη ψυχή που μπορεί να βρίσκεται σε δυσκολίες. Αμοραλιστής και τυχάρπαστος, αδίστακτος και αδηφάγος, πραγματικό κτήνος, καταρρακώνει τους ανθρώπους που δήθεν φροντίζει προβάλλοντας το κύρος της ψευδοεπιστήμης του. Η Γουλφ δεν επιτίθεται στο συγκεκριμένο χαρακτήρα αλλά στην ψυχανάλυση γενικότερα που την απαξιώνει στο έπακρο αφού δεν προσφέρει βοήθεια αλλά συντρίβει τους ανθρώπους. Ο σερ Γουίλιαμ είναι ασφαλώς ο μοναδικός υπεύθυνος για την ολοκληρωτική καταστροφή του Σέπτιμους, αφού με την πρόφαση της βοήθειας τον οδήγησε στην αυτοκτονία. Σύμφωνα με τη Γουλφ ο ψυχαναλυτής είναι η ταφόπλακα του κάθε διαταραγμένου. Βγάζει οργή καθώς ξετυλίγει το προσωπικό της δράμα αφού η ίδια βασανιζόταν χρόνια από ψυχικές διαταραχές και καταθλιπτικές κρίσεις. Οι κρίσεις αυτές την οδήγησαν στην αυτοκτονία το 1941. Μετά το θάνατό της οι σύγχρονες διαγνωστικές τεχνικές αποφάνθηκαν ότι έπασχε από διπολική διαταραχή. Σε καμία φάση της ζωής της η Γουλφ δεν υπήρξε συνεργάσιμη με τους γιατρούς και πάντα αρνούταν τις προτροπές του συζύγου της να ακολουθήσει τις ιατρικές συμβουλές, την εφαρμογή των οποίων θεωρούσε μόνιμη πηγή των καταθλιπτικών της διαταραχών. Μπορούμε να πούμε ότι η αυτοκτονία του Σέπτιμους προαναγγέλλει και τη δική της. Την ίδια περίοδο ο Φρόυντ είναι απολύτως καταξιωμένος γιατρός στη Βιέννη κι έχει θεμελιώσει τις ψυχαναλυτικές του θεωρίες. Η Γουλφ, από τη μεριά του ασθενή, βάλλει ενάντια στην αυθεντία αντιτάσσοντας όμως το στείρο αρνητισμό (απολύτως δικαιολογημένα). Εδώ ακριβώς βρίσκεται αντίθετη και με τον Τζόυς ο οποίος όχι μόνο αποδέχεται τις φροϋδικές θεωρίες αλλά και τις χρησιμοποιεί ξεκάθαρα στο κεφάλαιο Κίρκη του Οδυσσέα. Κάτω απ’ αυτή την οπτική της καταγγελίας της ψυχανάλυσης η κυρία Νταλογουέι αποκτά μια νέα διάσταση. Γίνεται η απάντηση της Γουλφ για την επικείμενη τρέλα της. Όλα είναι απαισιόδοξα, ό,τι κι αν κάνει κανείς είναι γελοίο και μάταιο, όλα οδηγούν στην ασφυξία. Είναι σαν να ακούμε τη Γουλφ να ουρλιάζει: «Εσείς είστε τρελοί, όχι εγώ!»

                                                                           ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΠΑΝΤΕΣ abbades75@gmail.com

Δεν υπάρχουν σχόλια: