25.7.11

η θεωρια της εξελιξης, μια μεγαλοφυης απάντηση στο μυστηριο της ζωης


Η θεωρία της εξέλιξης, όπως και η ανακάλυψη στη συνέχεια του DNA, αποτέλεσαν μια μεγαλοφυή απάντηση στο μυστήριο της τεράστιας ποικιλομορφίας της ζωής και των μεταβολών της. Όπως είπε και ο βιολόγος Θεοδόσιος Ντομπζάνσκι*, τίποτε στη βιολογία δεν έχει νόημα παρά μόνο υπό το φως της εξέλιξης. Είναι σαν να σηκώθηκε ένα πέπλο και να αποκαλύφθηκαν φαινόμενα και διαδικασίες που ήταν ένα μεγάλο μυστήριο στο οποίο μέχρι τότε δίνονταν οι πιο απίθανες εξηγήσεις. Εννοείται ότι ούτε σταμάτησε να αναπτύσσεται η βιολογία, ούτε εξηγήθηκαν όλα. Έγινε απλά μια καινούργια αρχή για να εξηγηθούν σε νέα βάση τα βιολογικά φαινόμενα ή καλύτερα να αρχίσουν πια να εξηγούνται.
Όλη αυτή η ποικιλομορφία στηρίζεται σε λίγα αρχικά μόρια και κυρίως στο μόριο του DΝΑ. Ας προσπαθήσουμε να το φανταστούμε. Άπειρες ζωές ανθρώπων και κάθε είδους βιολογικών οργανισμών, ζώων και φυτών, βακτηρίων, μικροοργανισμών, έρχονται και φεύγουν, ζωές που στην ουσία είναι αποτέλεσμα της έκφρασης ενός κωδικοποιημένου μηνύματος που αποτελείται από τα ίδια "γράμματα", απλά μπαίνουν με διαφορετική σειρά, σχηματίζουν διαφορετικές "λέξεις" κι αυτό ισχύει για όλους τους βιολογικούς οργανισμούς. Η βάση μας είναι τα ίδια μόρια. Κάποιες αλλαγές στη διάταξη των "γραμμάτων" και σχηματίζεται διαφορετικός βιολογικός οργανισμός, άνθρωπος, δέντρο ή βακτήριο ή ένας σκύλος.
Αυτός ο κώδικας δημιουργείται σταδιακά μέσα από τις διαδικασίες της εξέλιξης, δεν υπάρχει δηλαδή εξ αρχής . Στο σύνολο της η εξέλιξη παίρνει τυχαίο χαρακτήρα. Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι το μόριο του DΝΑ ή κάποια πρόδρομα μόρια του, μπορεί να ήρθαν από το διάστημα μέσα σε κάποιον μετεωρίτη και τότε ακόμη αυτά τα μόρια θα είναι προϊόν εξέλιξης κάπου αλλού στο διάστημα, μιας και το πλέγμα ζωής και εξέλιξης είναι κατά πάσα πιθανότητα συμπαντικό φαινόμενο αλλά και επίσης, αν έγινε έτσι, προσαρμόσθηκαν στη διαδικασία της εξέλιξης που υπήρχε στον πλανήτη μας.
Γνωρίζουμε τον κώδικα που δημιουργήθηκε από την εξέλιξη της έμβιας ύλης. Η κλίμακα του χρόνου εδώ ήταν σχετικά προσιτή στην εξέταση για να μελετηθούν οι μεταβολές της και ο τρόπος που αναπτύσσεται. Για την ανόργανη, την άβια ύλη δεν μπορούμε να μιλήσουμε αν και οι έμβιες μορφές της ύλης πηγάζουν", "φυτρώνουν" πάνω στην ανόργανη, όπως ένα δένδρο, ένας έμβιος δηλαδή οργανισμός, έχει τις ρίζες του πάνω στο χώμα, την ανόργανη ύλη.
Φαίνεται ότι η συνεχής μεταβολή είναι ένα χαρακτηριστικό της φύσης και ίσως
σε κάθε επίπεδο οργάνωσής της να δημιουργεί μέσα από την εξέλιξη κάποιους κώδικες ανάπτυξης, που αλληλεπιδρούν με το τυχαίο. Ένας συνδυασμός δηλαδή της αναγκαιότητας που είναι οι κώδικες που δημιουργούνται, με το τυχαίο που είναι η αλληλεπίδραση με άπειρους παράγοντες. Όπου και οι ίδιοι αυτοί κώδικες είναι αποτέλεσμα παρόμοιας εξέλιξης. Έτσι το κάθε τι που προκύπτει προϋποθέτει αναγκαστικά όλη την τυχαία διαδικασία που έχει προηγηθεί. Δηλαδή αν γυρίζαμε πίσω, η ζωή δεν θα δημιουργούνταν με τον ίδιο τρόπο. Δεν μπορεί να εμφανισθεί με τον ίδιο τρόπο η ίδια διαδικασία επειδή σ’ αυτήν συνέβαλαν άπειροι τυχαίοι παράγοντες οι οποίοι δεν μπορούν να εμφανισθούν με τον ίδιο τρόπο.
Οι διαφορές στο γονιδιακό μας υλικό με των άλλων ανθρώπων είναι της τάξεως των χιλιοστών της εκατό, που αυτό από μόνο του δείχνει την κοινή μοίρα αλλά και την βαθύτερη ενότητα μας με όλους τους ανθρώπους και ουσιαστικά με ολόκληρη την φύση αρκεί να υπενθυμίσουμε ότι με τους χιμπατζήδες για παράδειγμα έχουμε κατά 97-98 % παρόμοιο DΝΑ. Μέσα σ’ αυτό το 2-3% βρίσκεται βέβαια και όλη η τεράστια εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου, που άφησε πολύ πίσω εξελικτικά τους πιθήκους, αλλά που δείχνει, αυτό το τεράστιο κοινό 97-98% , την κοινή μας καταγωγή αλλά και την ενότητα των βιολογικών οργανισμών. Δηλαδή με κάποιο τρόπο επαναλαμβανόμαστε εξελισσόμενοι αενάως μέσα στο χρόνο, αποτελώντας μια ενότητα με όλους τους άλλους βιολογικούς οργανισμούς και κατ’ επέκταση όλη τη φύση. Τα μόρια από τα οποία αποτελούμαστε είναι τα μόρια των άστρων που δημιουργήθηκαν από τις κοσμικές εκρήξεις που τα δημιούργησαν μ’ αυτές τις εκρήξεις και τα διασκόρπισαν παντού. Στο γονιδιακό υλικό του κάθε ξεχωριστού κυττάρου μας, ας το φανταστούμε, στο καθένα ξεχωριστά- και έχουμε ο καθένας από μας περίπου 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα, που κάθε μέρα πεθαίνουν και αντικαθίστανται περίπου 200 δισεκατομμύρια κύτταρα- βρίσκεται με κάποιο τρόπο κωδικοποιημένη όλη η προηγούμενη εξέλιξη, όλη δηλαδή η ιστορία του σύμπαντος. Αυτό είναι μια εκπληκτική διαπίστωση και θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε υποθέσεις για μια φράκταλ δομή της φύσης, δηλαδή μέσα στο πιο μικρό τμήμα της να περιλαμβάνεται το όλο.
Ακόμη η τεράστια πολυπλοκότητα του εγκεφάλου, μέσα από την ανάπτυξη της νόησης και της συνείδησης, με τις δυνατότητες πολλαπλών επιλογών που δημιουργεί άρα και της τροποποιημένης και τυχαίας μ’ αυτό τον τρόπο απάντησης στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αυτό που ονομάζουμε δηλαδή ελεύθερη βούληση, μας κάνει με ένα τρόπο συμμέτοχους και συνδημιουργούς έστω και σε έναν απειροελάχιστο βαθμό, σε ένα συνεχές συμπαντικό γίγνεσθαι.
Ο κάθε άνθρωπος με τη μοναδικότητα του, που αυτή η μοναδικότητα στηρίζεται στο μοναδικό του κώδικα ανάπτυξης και που οφείλει να την αναπτύξει, είναι ταυτόχρονα μέρος μιας μεγάλης υποκειμενικότητας, του ανθρώπινου γένους και βέβαια μέρος της φύσης στο γίγνεσθαι της οποίας συμμετέχει. Αυτή η ενότητα με τη φύση και τους άλλους ανθρώπους και της συνέχειάς μας μέσα σε ένα τέτοιο γίγνεσθαι, δεν έρχεται σε αντίθεση με την ανάπτυξη της ατομικότητας που είναι απαραίτητη για την ωρίμανση του ατόμου -και αντίστροφα η ωρίμανση έχει σχέση με την ανάπτυξη της υγιούς ατομικότητας- αλλά είναι μία ακόμη διαλεκτική σχέση που οφείλουμε να βρούμε τις ισορροπίες της. Το θέμα της ατομικότητάς μας εξυπηρετείται από όλο τον κώδικα ανάπτυξης του ανθρώπινου οργανισμού, που έχει μοναδικό χαρακτήρα. Το ίδιο το αίσθημα της ελευθερίας, που είναι σύμφυτο σε κάθε άνθρωπο και ένα από τα πιο δύσκολα καταπιεζόμενα ένστικτα, στηρίζεται πάνω σ’ αυτόν τον μοναδικό τρόπο ανάπτυξης του κάθε ανθρώπινου οργανισμού. Κανένας άνθρωπος δεν είναι ίδιος με κανέναν άλλον. Αυτός ο κώδικας ανάπτυξης που αν και κοινός με των άλλων ανθρώπων, είναι ταυτόχρονα και μοναδικός, ζητάει να εκφρασθεί. Να ξεδιπλωθεί. Να γνωρίσει τις δυνατότητες του. Να νοιώσει τη χαρά που του προσφέρουν τα πολυποίκιλα αισθήματα, η γνώση και η διεύρυνση των ορίων του αλλά και να ξεπερνά τον πόνο που είναι κι αυτός αναπόφευκτος. Να κατακτά μέσα από την συνεχή ανάπτυξη του την αυτοπραγμάτωση.
Υπάρχει μια συνέχεια μέσα στο ανθρώπινο είδος, αλλά και σ’ όλους τους βιολογικούς οργανισμούς, από τους προγόνους προς τους απογόνους. Μια συνέχεια όμως που δημιουργεί μέσα από το τυχαίο μία διαφορετική μορφή, που κουβαλάει μέσα της όλες τις προηγούμενες καταβολές, αλλά μέσα από την εισαγωγή του τυχαίου, είναι ταυτόχρονα κάτι νέο. Και έτσι συνεχίζεται στο μέλλον. Και είναι αυτή η συνέχεια αλλά κυρίως η αλλαγή που οδηγεί στην εξέλιξη και την επιβίωση τελικά του ανθρώπινου είδους, αλλά και των άλλων ειδών. Αυτές οι διαδικασίες δεν αφορούν μόνο τον άνθρωπο αλλά και κάθε μορφή ζωής. Αλλιώς η ζωή, όπως τουλάχιστον την ξέρουμε πάνω στην γη, απλούστατα δεν θα υπήρχε. Η εξέλιξη, η ανανέωση, είναι στοιχείο απαραίτητο για την ίδια την ύπαρξη της ζωής. Δεν μπορούμε να φανταστούμε την ζωή ακίνητη. Αυτό αφορά και κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, σαν συνεχή ανάπτυξη που οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση αλλά και την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους που χρειάζεται την συνεχή ανανέωση.
Η συνέχειά μας μέσα στο χρόνο δεν γίνεται μόνο άμεσα μέσω των γονιδίων μας και του τυχαίου ανακατώματος τους. Η νόηση και η συνείδηση είναι ένα φαινόμενο του ομιλιακού μας είναι και της σχέσης μας με τους άλλους ανθρώπους. Κάθε σκέψη, ιδέα, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, ανάλογα με την εμβέλειά της, επηρεάζει την νόηση και την συνείδηση των άλλων ανθρώπων, επιζεί σ’ αυτούς και έτσι επιζεί στο χρόνο ο κάθε άνθρωπος αφήνοντας τα ίχνη του στους άλλους ανθρώπους. Μία επανατοποθέτηση της θέσης μας μέσα στη φύση, θα τροποποιήσει τις αντιλήψεις μας για το τι θεωρούμε ως συνέχεια της ύπαρξης μας μέσα στο χρόνο.
Αυτή η επιστημονική γνώση ότι όλοι οι άνθρωποι αλλά και τα ζώα, τα μικρόβια, τα φυτά, είμαστε διαφορετικές εκφράσεις του ίδιου μορίου του DΝΑ αποτελεί και μια μεγάλη απομυθοποίηση, μιας και πιστεύαμε ότι είμαστε κάτι τελείως ξεχωριστό. Είναι μια απομυθοποίηση ανάλογη με τις μεγάλες απομυθοποιήσεις, ας πούμε της κατάρρευσης της γεωκεντρικής θεώρησης του σύμπαντος ή του Δαρβίνου που έδειξε ότι είμαστε ένα παρακλάδι της εξέλιξης των πιθήκων ή του Φρόιντ που έδειξε ότι στις αποφάσεις μας παίζουν σημαντικό ρόλο ασύνειδες παρορμήσεις όπως το σεξουαλικό ένστικτο.
Αυτή η απομυθοποίηση όμως ανοίγει το δρόμο για μια καινούργια προσέγγιση απέναντι στους άλλους ανθρώπους και επίσης απέναντι σε ολόκληρη τη φύση, καθώς και μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι σε είδη πολύ συγγενικά με τον άνθρωπο. Αυτή η ενότητα μέσα στο ανθρώπινο γένος(όλοι οι άνθρωποι που περπατάμε σήμερα πάνω στη γη είμαστε απόγονοι λίγων κοινών προγόνων που ανήκαν στον homo sapiens)υποστηρίζεται σήμερα και από την τεχνολογική ανάπτυξη. Η παγκόσμια δικτύωση μέσω της τεχνολογίας, ξεπερνά στενότερους διαχωρισμούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς, εθνικούς και άλλους, χωρίς να χρειάζεται να τους ακυρώσει, αν και πολλοί από αυτούς όπως είναι οι φυλετικοί διαχωρισμοί που κουβαλούνε τόσο αρνητικό φορτίο, θα έπρεπε να εξαλειφθούν. Η ένταξη σε εθνικά, γλωσσικά, πολιτιστικά σύνολα, κουβαλάει ένα τεράστιο πολιτιστικό φορτίο, που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του ατόμου. Η παράλληλη όμως ανάπτυξη μιας παγκόσμιας πανανθρώπινης συνείδησης, του πολίτη του κόσμου, του κοινού χρέους απέναντι στον πλανήτη που μας φιλοξενεί αλλά και των ανθρώπων μεταξύ τους, θα επανατοποθετήσει σε νέα βάση και αυτούς τους διαχωρισμούς και τις αντιπαραθέσεις που γινόταν εξαιτίας τους.
Η επιστημονική γνώση μας έχει δώσει μια εικόνα για τον εαυτό και τη δημιουργία του, που δεν μπορούσαμε να την φαντασθούμε μέχρι τώρα. Ένα μοναδικό και αφάνταστα πολύπλοκο έργο τέχνης, δημιουργημένο από την εξέλιξη εκατομμυρίων χρόνων και τις εμπειρίες μας στον κόσμο, που κουβαλάει μέσα της κωδικοποιημένη όλη την εξέλιξη του σύμπαντος. Μια εικόνα πολύ πιο συναρπαστική από τις θρησκευτικές αντιλήψεις που θεωρούν ότι υπάρχει μια ψυχή που δεν έχει σχέση με τον εγκέφαλο και τις φυσικές διαδικασίες και ασκεί την όποια δράση της σε ένα αιτιώδες κενό, οδηγώντας ένα άψυχο σώμα.

*Theodosius Grygorovych Dobzhansky. 1900-1975 ΗΠΑ. Ουκρανικής καταγωγής, γενετιστής και εξελικτικός βιολόγος, κεντρικό πρόσωπο στην ανάπτυξη της εξελικτικής γενετικής και βιολογίας.

                                                                                 Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια: