16.2.12

Ο ΜΠΙΜΠΕΡΚΟΠΦ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ


Αlfred Doblin(1878-!957). 
To "Berlin Alexanderplatz" 
δημοσιεύθηκε το 1929.
             σχολιάζει ο Θανάσης Μπαντές

Το βιβλίο του Άλφρεντ Ντέμπλιν «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς» συνδυάζει απόλυτα τα δύο στοιχεία που ορίζουν τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας: τους ανθρώπινους χαρακτήρες και την κοινωνική πραγματικότητα. Το κεντρικό πρόσωπο, ο Φραντς Μπίμπερκοπφ, αποφυλακίζεται μετά από τετραετή φυλάκιση και περιπλανιέται στους δρόμους του μεταπολεμικού Βερολίνου. Οι πρώτες σελίδες αποτελούν ένα μνημειώδες παραλήρημα. Ο Μπίμπερκοπφ ζωντανός – νεκρός σέρνεται μέσα στο πλήθος ζητώντας βοήθεια που κανείς δεν μπορεί να του δώσει. Τον περιμαζεύουν κάτι Εβραίοι όπου συνέρχεται χωρίς να βρει παρηγοριά. Το άρωμα συντριβής αναδύεται από την πρώτη στιγμή. Εγκλωβισμένος μέσα στο ενοχικό του χάος για το παρελθόν και στην προσπάθεια επιβίωσης, επιχειρεί να αλλάξει χαρακτήρα. Δείχνει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους. Συναναστρέφεται τίμια, ανεπιτήδευτα. Είναι ολοφάνερο ότι οι σχέσεις που συνάπτει είναι από την αρχή καταδικασμένες, όμως ο Μπίμπερκοπφ δεν εννοεί να το καταλάβει. Προσπαθεί από κάπου να πιαστεί, να συνεχίσει, να πιστέψει σε κάτι. Μοιραία φαίνεται αφελής. Αφελής είναι και η υπόσχεση τιμιότητας που δίνει στον εαυτό του. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τον επιθανάτιο ρόγχο ενός ζώου που πιάστηκε στην παγίδα και παλεύει να ελευθερωθεί. Όσο πιο αιματηρή είναι η πάλη του, τόσο πιο αξιολύπητο είναι κι όσο γνωρίζει ψίχουλα ευτυχίας τόσο πιο ανατριχιαστικά τραγικό. Οι ανθρώπινες σχέσεις και το μοιραίο αγγίζουν τα ύψη αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Το τέλος είναι τόσο αμετάκλητα προκαθορισμένο που κάθε στιγμή πλαστής χαράς βυθίζει τον αναγνώστη σε άβυσσο απελπισίας.
Ψάχνει για δουλειά. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να πουλάει εφημερίδες στο δρόμο. Με τον αγκυλωτό σταυρό στο μπράτσο πουλά φασιστικές φυλλάδες. Το μεροκάματο πενιχρό. Ατελείωτες ώρες στέκεται όρθιος στο κρύο του Βερολίνου με τις εφημερίδες στο χέρι. Μοναδική διέξοδος το αλκοόλ στις μπιραρίες με σχέσεις επιφανειακές που θα τον καταστρέψουν. Συνεχίζει όμως να προσπαθεί και να ελπίζει και να ζει διατηρώντας την περηφάνια του μ’ ένα ζωώδες πείσμα. Σιγά σιγά όμως πρέπει να αρχίζει να ανέχεται. Να ανέχεται το κρύο, την εκμετάλλευση, τη φτώχεια, τους ανθρώπους, την ανεργία, την εκπόρνευση της γυναίκας που αγαπά. Ο όρκος τιμιότητας δεν είναι παρά ανέφικτη – σχεδόν γελοία - σύμβαση και το εγκληματικό περιθώριο μοναδική διαφυγή. Γίνεται μέλος συμμορίας και κάνει μπούκες σε μαγαζιά μέχρι την ολοκληρωτική συντριβή και το τρελοκομείο. Το βιβλίο κλείνει με το ψυχικό παραλήρημα του Μπίμπερκοπφ, όπως ακριβώς άρχισε, ολοκληρώνοντας το φαύλο κύκλο της εξαθλίωσης.
Ο Ντέμπλιν μαζί με το ατομικό αδιέξοδο του ήρωα ξετυλίγει και το κοινωνικό αδιέξοδο του Βερολίνου του 1928. Όλοι οι ήρωες του βιβλίου είναι ηττημένοι. Ακόμη κι αυτοί που προδίδουν τον Μπίμπερκοπφ κερδίζουν τον οίκτο αφού κατακρεουργούνται στο δικό τους Γολγοθά. Μια κοινωνία σφαγείο! Έτσι το δράμα χάνει κάθε προσωπική υπόσταση. Γίνεται πανανθρώπινο. Όλα υποκύπτουν στα ηθικά διλήμματα που ορίζονται από την αγωνία της επιβίωσης. Οικογενειάρχες μπλέκονται σε κλοπές και φυλακίζονται για ένα μπουκάλι κονιάκ, απελπισμένες πολιτικές συζητήσεις στις μπιραρίες, στους δρόμους ανάπηροι από τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο, ζητιάνοι, σχέσεις εκμετάλλευσης, απόλυτος συναισθηματικός ακρωτηριασμός, αγανάκτηση, μίσος.
Οι περισσότεροι επιβιώνουν με την εκπόρνευση των γυναικών τους. Ο Φασμπίντερ που έκανε το βιβλίο σειρά 14άρων επεισοδίων, αναφέρει ότι μέσα στο Βερολίνο υπήρχαν πάνω από 650.000 δηλωμένοι άνεργοι. Η εγκληματικότητα στα ύψη. Πως μπορούσε να μη θεοποιηθεί ο Χίτλερ; Το βιβλίο γίνεται πολιτικό ντοκουμέντο της γέννησης του φασισμού. Ο γερμανικός λαός αναδεικνύεται ως το μεγαλύτερο θύμα του φασισμού που μοιραία δεν είχε άλλη επιλογή. Ο Ντέμπλιν παραθέτει αυτούσιες ειδήσεις από την ειδησεογραφία της εποχής, (κάτι που έκανε και ο Ντος Πάσος) κομμάτια ολόκληρα από εφημερίδες. Το μυθιστόρημα συναντά την ιστορία απλά, ανεπιτήδευτα, αριστοτεχνικά.
Το βιβλίο γίνεται πιο επίκαιρο από ποτέ αν αναλογιστεί κανείς το σύγχρονο κόσμο της οικονομικής κρίσης, της ακρίβειας, της ανεργίας, των περικοπών, της εκμετάλλευσης, των απολύσεων, με δύο λόγια της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου που αφήνει πίσω της ορδές απελπισμένων και εξασφαλίζει υπερκέρδη στις πολυεθνικές. Η παγκοσμιοποίηση ως ξεκάθαρο οικονομικό τραστ των ισχυρών εξαθλιώνει τους ανθρώπους και οι πολιτικοί φαίνονται περισσότερο υπάλληλοι παρά ηγέτες. Πόσο μακριά βρισκόμαστε από τη μαρξιστική προφητεία της κοινωνίας της αφθονίας και των φτωχών ανθρώπων που στερούνται τα απαραίτητα βλέποντας τις βιτρίνες γεμάτες; Τι μπορεί να μας θυμίζει η υπερσυσσώρευση του πλούτου στις τράπεζες; Η οργή του κόσμου; Η εγκληματικότητα; Γιατί οι λαοί δεν έχουν μεταξύ τους αλληλεγγύη; (Ο Γερμανικός λαός απαιτεί τα μέτρα για την οικονομία της Ελλάδας χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι η Ελλάδα είναι το πειραματόζωο κι ότι σε λίγο τα μέτρα θα χτυπήσουν και τη δική του πόρτα). Γιατί τόσος ρατσισμός προς τους μετανάστες; Τι αποδοχή θα είχε ένας σύγχρονος Χίτλερ; Πόσο μακριά μας είναι ο Μπίμπερκοπφ;
Το Μπερλίν Αλεξάντερπλατς θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία ως μάθημα κοινωνικής ανατομίας, πολιτικής ιστορίας και ερμηνείας του σύγχρονου κόσμου.

                                                     Θανάσης Μπαντές  abbades75@gmail.com

                          

Δεν υπάρχουν σχόλια: