31.3.11

η κρίση σαν δυνατότητα αυτογνωσίας και εξέλιξης

(κάποιες σκέψεις με αφορμή το συνέδριο της Δημοκρατικής Αριστεράς, στο οποίο ευχόμαστε καλή επιτυχία)  


  Για τον άνθρωπο όπως και για τις ανθρώπινες κοινωνίες μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη επειδή έχουν τη δυνατότητα μάθησης, άρα να διδάσκονται απο τα λάθη τους και να τα διορθώνουν. Όταν δεν υπάρχουν δυνατότητες μάθησης, τότε σε μια περιβαλλοντική πρόκληση οι οργανισμοί που δεν ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες απαιτήσεις καταστρέφονται και αντικαθίστανται απο αυτούς που μπορούν, μέσω διαδικασιών επιλογής και μόνο. Η δυνατότητα μάθησης αυξάνει τις εναλλακτικές δυνατότητες και την ευλυγισία του οργανισμού ώστε να προσαρμοσθεί και να μην καταστραφεί ή εν πάση περιπτώσει να καθυστερήσει την καταστροφή του.
 Ο άνθρωπος όπως και η ανθρώπινη κοινωνία, με τη νόηση που έχουν κατακτήσει, μπορούν να έχουν αυτεπίγνωση και με αυτή την έννοια να προχωρούν στις αναγκαίες κάθε φορά αλλαγές. Μπορούμε και μιλάμε δηλαδή για δυνατότητα εξέλιξης μας σαν άτομα και σαν κοινωνίες, επειδή μπορούμε και μαθαίνουμε.

  Όπως ένα άτομο ανάλογα με τη φάση που βρίσκεται ακολουθεί κάποια βασικά προτυπα συμπεριφοράς, με κάποιο ανάλογο τρόπο σε μια κοινωνία υπάρχει ένα κυρίαρχο παράδειγμα, το οποίο ακολουθείται ανεξάρτητα αν αυτό παρουσιάζει και κάποιες ανωμαλίες ή δυσλειτουργίες, μιας και γενικά η αποδοχή του κυρίαρχου παραδείγματος μας δίνει ένα συνολικό όφελος ή καλύπτει τις ανάγκες μας στη συγκεκριμένη φάση. Αν δεν έχουμε την ικανότητα, μέσω μιας αυξημένης αυτεπίγνωσης να αλλάζουμε διαρκώς, προσαρμόζοντας το ισχύον παράδειγμα στις μεταβολές που συνεχώς προκύπτουν,
τότε συσσωρεύονται δυσλειτουργίες που οδηγούν σταδιακά στη συνολική ανεπάρκεια του. Το ανθρώπινο περιβάλλον είναι ένα περιβάλλον μεγάλης τυχαιότητας γι αυτό και οι εξελίξεις μπορεί να παίρνουν συνεχώς απρόβλεπτο χαρακτήρα. Γι αυτό  όσο πιο άκαμπτο και ανελαστικό είναι το ισχύον παράδειγμα, τόσο πιο γρήγορα θα έρθει σε σύγκρουση με τη μεταβαλλόμενη συνεχώς πραγματικότητα. Τότε έρχεται η κρίση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση του ισχύοντος παραδείγματος, με τις ανάλογες συνέπειες, αν πρόκειται για ένα άτομο ή για μια κοινωνία. Το ξεχωριστό άτομο μπορεί να το οδηγήσει ή σε μεγαλύτερη αυτογνωσία ή αντίθετα σε κατάρρευση και κατάθλιψη. Την κοινωνία μπορεί να την οδηγήσει επίσης είτε σε κατάρρευση της, διάλυση της κοινωνικής συνοχής, τυφλές εξεγέρσεις, είτε αν έχει τη δυνατότητα της αυξημένης αυτογνωσίας, σε αλλαγή πορείας που θα ξεπερνά το προηγούμενο ανεπαρκές για τη λειτουργία της παράδειγμα.  Όπως βλέπουμε για παράδειγμα στις εξεγέρσεις που εξελίσσονται στον Αραβικό κόσμο, όπου υπάρχει και μεγάλο έλλειμα πολιτικών ελευθεριών, η κρίση σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να πάρει εξαιρετικά βίαιες μορφές.
 Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας θα δούμε ότι ισχύει κάτι ανάλογο. Έρχονται δηλαδή περίοδοι που αλλάζει σε μικρό χρονικό διάστημα όλο το προηγούμενο παράδειγμα γνωστικής σχέσης με την πραγματικότητα. Στη νεότερη εποχή έχουμε την αναγέννηση και στη συνέχεια τον διαφωτισμό δηλαδή πέρασμα σε μία μεγαλύτερη αυτογνωσία αλλά και απόκτηση νέων εργαλείων σκέψης που μπορούσαν να ερμηνεύσουν καλύτερα την αντικειμενική πραγματικότητα παίρνοντας υπ’ όψη πολύ περισσότερα δεδομένα. Το ίδιο βλέπουμε να συμβαίνει για παράδειγμα και με την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης αλλά και την ανάπτυξη του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά.
 Η πορεία της γνωστικής ανάπτυξης είναι η πορεία από τον μύθο, δηλαδή μια στενά υποκειμενική προσέγγιση της πραγματικότητας, με βάση κυρίως τις επιθυμίες μας, προς μια όλο και πιο αντικειμενική θεώρηση, που παίρνει δηλαδή υπ’ όψη της περισσότερα δεδομένα και όχι κυρίως τις επιθυμίες μας.
 Η ερμηνεία της πραγματικότητας είναι ένα βασικό, διαρκές καθήκον, που όσο πιο αντικειμενική είναι, τόσο περισσότερο βοηθά στην καλύτερη προσαρμογή και την επιλογή των καταλληλότερων εναλλακτικών επιλογών, οπότε είναι μικρότερη και η συσσώρευση δυσλειτουργιών. Όσο πιο άκαμπτο χαρακτήρα έχει τόσο πιο γρήγορα συσσωρεύονται δυσλειτουργίες και η κρίση που θα έρθει αναπόφευκτα θα πάρει πιο βαθύ χαρακτήρα.
 Ζούμε σε μια περίοδο που στη χώρα μας βιώνουμε μια πολύπλευρη βαθειά κρίση, αποτέλεσμα του κυρίαρχου παραδείγματος ανάπτυξης έτσι όπως τουλάχιστον εφαρμόζεται εδώ. Βιώνουμε όμως και μια κρίση που αφορά τόσο το παγκόσμια κυρίαρχο παράδειγμα ανάπτυξης, δηλαδή τον καπιταλισμό και τον σημερινό τρόπο ανάπτυξης του, όσο και κοινωνίες με πιο καθυστερημένες, αυταρχικές κοινωνικές και πολιτικές δομές. Κρίση που δοκιμάζει, σε διαφορετικό βαθμό φυσικά στις διάφορες κοινωνίες, τις κοινωνικές συνοχές, με την αύξηση της ανεργίας, τη συρρίκνωση των κοινωνικών ασφαλιστικών δικλίδων, την ένταση της ανασφάλειας. Με τεράστιες απειλές για το περιβάλλον. Με πρωτοφανείς μετακινήσεις πληθυσμών λόγω των μεγάλων ανισοτήτων που έχουν συσσωρευθεί αλλά και επειδή λόγω των σημερινών δυνατοτήτων επικοινωνίας αυτές οι ανισότητες συνειδητοποιούνται πολύ περισσότερο από ότι παλιότερα. Όλα αυτά σε μια έντονη αλληλεξάρτηση, μιας και όλος ο πλανήτης έχει μεταβληθεί σε ένα παγκόσμιο χωριό με κοινές σε μεγάλο βαθμό προκλήσεις αλλά και γνώσεις. Η κρίση αγκαλιάζει όλο τον πλανήτη γι αυτό και οι απαντήσεις δεν μπορεί παρά να παίρνουν υπ’ όψη τον παγκόσμιο χαρακτήρα της. Καινούργιες απαντήσεις πρέπει να δοθούν και στις ξεχωριστές κοινωνίες ανάλογα με τις δυσλειτουργίες που έχουν σωρευθεί αλλά και στο παγκόσμια κυρίαρχο παράδειγμα ανάπτυξης, τον καπιταλισμό.
 Με βάση αυτό το γενικό σκεπτικό μπροστά σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις μπαίνει το καθήκον των νέων απαντήσεων. Ιδιαίτερα η αριστερά που η πρόθεση της είναι να αλλάξει προς το καλύτερο τις ανθρώπινες κοινωνίες, υπερασπιζόμενη τα συμφέροντα του κόσμου της εργασίας, στη βάση των πανανθρώπινων αξιών της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης, που απο την εποχή του διαφωτισμού και μετά έχουν γίνει σταδιακά κοινό αίτημα της πλειοψηφίας της ανθρωπότητας, πρέπει, περισσότερο απο οποιαδήποτε άλλη πολιτική δύναμη ή ιδεολογία, να είναι φορέας αυτής γνώσης, αυτών των νέων απαντήσεων που απαιτούνται στις νέες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί.
 Γιατί δεν αρκεί να κάνει κάποιος σκληρή κριτική στον καπιταλισμό, να εντοπίζει τις αδυναμίες του, να τον καταριέται κλπ. Πρέπει οι λύσεις που αυτός προτείνει να είναι πιο αποτελεσματικές, πιο δίκαιες, πολύ περισσότερο που αυτό που λειτουργούσε αντικειμενικά σαν εναλλακτική λύση μέχρι και πρόσφατα, δηλαδή το Σοβιετικό παράδειγμα, για λόγους που δεν είναι της ώρας να εξετάσουμε, κατέρρευσε παταγωδώς.
 Σήμερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, που βλέπουμε να δημιουργείται με ταχείς ρυθμούς και μια καινούργια συνείδηση, αυτή του πολίτη του κόσμου, οι απαντήσεις δεν αφορούν μόνο κάθε χώρα ξεχωριστά αλλά αφορούν διαδικασίες σε ευρύτερα διεθνή πλαίσια.
 Δεν χρειάζεται σήμερα μια καινούργια ουτοπία, με την έννοια ενός νέου μύθου. Έχει συσσωρευθεί αρκετή γνώση, ώστε να μη χρειαζόμαστε μύθους, που με βάση αυτή να μπορούν να σχεδιαστούν καινούργιες λύσεις που θα μπορέσουν να εμπνεύσουν επειδή θα είναι πιο δίκαιες και πιο αποτελεσματικές.
                                                                                  Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ



Δεν υπάρχουν σχόλια: