η μαγεία και οι μάγοι

Η σημερινή ανάρτηση είναι σε συνέχεια των προηγούμενων πρόσφατων αναρτήσεων που αφορούν τα πρώτα βήματα του homo, τον ανιμισμό και τον σαμανισμό. Θα γίνει μια αναφορά στη μαγεία, ένα σύνολο αντιλήψεων που προέκυψαν απο τον ανιμισμό και τους θεράποντες της, τους μάγους.

 Με την ανάπτυξη των ανιμιστικών αντιλήψεων παράλληλα με την προσπάθεια ερμηνείας της φύσης γίνεται και προσπάθεια επηρεασμού της προς όφελος μας. Αυτό προκύπτει και σαν αποτέλεσμα των αυξημένων δυνατοτήτων που κατακτά ο άνθρωπος, την αύξηση δηλαδή της αυτοπεποίθησης του, της μεγαλύτερης εμπιστοσύνης στις δυνάμεις του. Η εξέλιξη των εργαλείων που χρησιμοποιεί για να αντιμετωπίσει τα άγρια ζώα, να βρίσκει την τροφή του, η ανακάλυψη της φωτιάς με την οποία μπορούσε να αντιμετωπίσει το κρύο, οι κατοικίες που έφτιαχνε αλλά και η κατάκτηση της γλώσσας που τον ώθησε να ταξινομήσει τα πράγματα, να δώσει επιπλέον ερμηνείες, όλα αυτά αποτελούν στοιχεία παρέμβασης και ελέγχου της φύσης και των προκλήσεων που αντιμετώπιζε.

Η ολοένα αυξημένη παρατηρητικότητα του, τον έκανε να αναγνωρίσει την επαναληπτικότητα των φυσικών φαινομένων και να δημιουργήσει την έννοια του χρόνου. Η κατάκτηση αυτή του έδωσε και τη δυνατότητα της πρόβλεψης.

Μέσα στο πλαίσιο των ανιμιστικών αντιλήψεων, αυτή η αύξηση των δυνατοτήτων για παρέμβαση στη φύση, δημιούργησε την πεποίθηση ότι μπορούμε να επιδράσουμε με τη θέληση μας πάνω στα φυσικά γεγονότα. Αυτό όπως αναφέρθηκε μπορούσε να γίνει δυνατό μέσα από ορισμένες τελετουργίες, για να επηρεασθεί η δύναμη, το πνεύμα που βρίσκεται μέσα στα πράγματα ή να επικαλεστούμε άλλα πιο ισχυρά πνεύματα για τον σκοπό που θέλουμε. Το έργο αυτό το ανέλαβαν σταδιακά κάποια συγκεκριμένα άτομα.

Η μαγεία σαν πρακτική αντίληψη για να επηρεάσουμε τα πράγματα, προκύπτει μέσα από το σύστημα των ανιμιστικών αντιλήψεων για την ερμηνεία και παρέμβαση στη φύση.

Ο Φρόιντ, για την εξήγηση της μαγείας, εστίασε περισσότερο στην δύναμη των επιθυμιών και τη θέληση να τις πραγματοποιήσει,
 μετασχηματίζοντας την φύση σύμφωνα με αυτές τις επιθυμίες. Αυτό οδηγεί σε μία αναπαράσταση της επιδιωκόμενης κατάστασης, με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται δυνατή η εμπειρία της ικανοποίησης. Οι έντονες επιθυμίες αποτελούν γεννήτριες αυταπατών. Είναι γνωστό επίσης και το επεσήμανε ο Φρόιντ, ότι αυτή την αναπαράσταση της ικανοποιούμενης επιθυμίας, την παρατηρούμε στα παιδιά και στο παιχνίδι τους. Με το πέρασμα του χρόνου η έμφαση μετατοπίζεται από τα κίνητρα, στα μέσα που απαιτούνται για να πραγματοποιηθεί η επιθυμία και στην πράξη καθ’ εαυτή. Έτσι η μαγική πράξη εμφανίζεται να επιτυγχάνει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, λόγω της ομοιότητας της με αυτό, μέσω της συμβολικής αναπαράστασης του.

Ο James Frazer(Sir James Frazer. Γλασκώβη 1854- Κέμπριτζ 1941. Σκωτσέζος ανθρωπολόγος και εθνολόγος. Το σημαντικότερο έργο του είναι ο ‘’χρυσός κλώνος’’,The Golden Bough, 1890 σε 11 τόμους) είναι αυτός που έδωσε μια πρώτη εμπνευσμένη ερμηνεία της μαγείας. Ο άνθρωπος με τη μαγεία προσπαθεί να επηρεάσει προς όφελος του τη μυστική δύναμη που σύμφωνα με τις ανιμιστικές αντιλήψεις υπάρχει μέσα στα πράγματα ή να προφυλαχθεί από εκείνους που προσπαθούν να τον βλάψουν χρησιμοποιώντας πάλι αυτή τη δύναμη.

Οι δύο βασικές αρχές σύμφωνα με τον Frazer που στηρίζεται η μαγεία είναι η αρχή της ομοιότητας(similia similibus curantur), όπως την ονόμασε και η αρχή της επαφής ή της μεταδοτικότητας.

Σύμφωνα με την πρώτη αρχή η αναπαράσταση μιας πράξης θα προκαλέσει ένα παρόμοιο γεγονός ή ότι το αποτέλεσμα μοιάζει με το αίτιο που το προκάλεσε. Έτσι σύμφωνα με αυτή την αρχή αν μιμηθούμε αυτό που επιθυμούμε θα προκαλέσουμε την πραγμάτωση του. Δηλαδή η μίμηση της βροχής θα προκαλέσει τη βροχή, τα φαλλικά σύμβολα θα προκαλέσουν τη γονιμότητα ή θα προκαλέσουμε ένα αποτέλεσμα που επιθυμούμε μέσα από την μίμηση του. Στηρίζεται σε μια αντίληψη ότι τα όμοια ελκύουν τα όμοια.

Σύμφωνα με τη δεύτερη αρχή, τα πράγματα τα οποία βρίσκονταν κάποτε σε επαφή εξακολουθούν να δρουν το ένα πάνω στο άλλο ακόμη και μετά τη διακοπή αυτής της επαφής. Αυτή η άποψη στηρίζεται στην αντίληψη ότι γίνεται μετάδοση ιδιοτήτων μέσω της επαφής. Δηλαδή αν έχουμε τα μαλλιά από ένα άτομο, μπορούμε με διάφορες μαγικές τελετουργίες που κάνουμε πάνω στα μαλλιά να επιδράσουμε στο άτομο στο οποίο ανήκουν. Σ' αυτή τη δεύτερη αρχή στηρίζεται και η μαγεία Voodoo όπου πάνω σε μια κούκλα που υποκαθιστά το πρόσωπο στο οποίο θέλουμε να επιδράσουμε κάνουμε διάφορες ενέργειες οι οποίες θέλουμε να συμβούν στο πρόσωπο που αναπαριστά η κούκλα. (Βέβαια τα πρόσωπα στα οποία πρόκειται να ασκηθούν τέτοιου είδους δράσεις, προειδοποιούνται με διάφορους τρόπους ώστε να ξέρουν ότι έχουν γίνει στόχος, ανθρώπων που έχουν δύναμη να βλάψουν, σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους).

Ο Frazer το ονόμασε αυτό συμπαθητική μαγεία, από τη συμπάθεια που υπάρχει ανάμεσα στα πράγματα, τα όμοια για παράδειγμα ή αυτά που ήτανε μαζί ή όποια άλλη τέτοια συμπάθεια υπάρχει, δράση από απόσταση κτλ, την οποίαν οι μάγοι μπορούσαν να ελέγξουν και να χειριστούν.

Επίσης για τον Frazer, ο πρωτόγονος έχοντας εγωκεντρική ερμηνεία των σχέσεων του με τη φύση, προβλέποντας τα φυσικά φαινόμενα θεωρεί πιθανόν τα επιθυμητά φαινόμενα σαν αποτέλεσμα της θέλησης του ενώ τα δυσάρεστα σαν αποτέλεσμα της επιθυμίας των εχθρών του.

Ο Br. Malinowsky (1884 Κρακοβία-1942 Κοννέκτικατ ΗΠΑ. Βρετανός ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος, πολωνικής καταγωγής. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του στις ΗΠΑ) στο Magic, Science and Religion (NY 1961) έκανε μια διαφορετική προσέγγιση, από αυτήν του Frazer για τον οποίον θεωρεί ότι έδωσε περισσότερο βάρος στο λαθεμένο της μαγικής αντίληψης, ότι δηλαδή είναι μια αφελής, παιδική προσέγγιση της φύσης. Αυτός σαν βασικό στοιχείο της μαγείας, θεωρεί τον καθαρκτικό, ανακουφιστικό χαρακτήρα της, ώστε να ερμηνεύσουν και να παρέμβουν σε γεγονότα που δεν τους επέτρεπε η τεχνολογική ανάπτυξη που είχαν.
Πράγματι οι άνθρωποι προσπαθούν να δώσουν ερμηνείες στα πράγματα τα οποία τους αφορούν ή κινδυνεύουν από αυτά, δημιουργώντας μύθους εκεί που δεν ξέρουν να δώσουν μια πιο συγκεκριμένη απάντηση, επειδή με αυτό τον τρόπο νοιώθουν πιο ασφαλείς. Το να δώσεις μια εξήγηση, σε ανακουφίζει από το άγχος της ανασφάλειας και του απρόβλεπτου. Πολύ περισσότερο αν αυτό το άγνωστο νομίσεις ότι μπορείς και να το ελέγξεις μέσα από συγκεκριμένους χειρισμούς. Μια διαδικασία συμπληρωματική της τεχνολογίας εκεί που αυτή δεν μπορεί να παρέμβει, επειδή ξεπερνιώνται τα όρια της. Δύο μεγάλοι κλάδοι της μαγείας, για παράδειγμα ήταν η αστρολογία και η αλχημεία. Η αστρολογία που ήταν μια μορφή εφαρμοσμένης αστρονομίας που βασίζονταν στην παρατήρηση των ουράνιων φαινόμενων, είχε σαν στόχο και την πρόβλεψη της μοίρας των ανθρώπων μέσω των άστρων και σύνδεση της μοίρας τους με αυτά, μιας και τα φυσικά φαινόμενα στη γη, η αλλαγή των εποχών κλπ συνοδεύονται από αντίστοιχες αλλαγές και στα ουράνια σώματα, κυρίως τον ήλιο αλλά όχι μόνο αυτόν. Τους ενέτασσε δηλαδή σε ένα συνολικό σχέδιο, δίνοντας και ένα νόημα στην ύπαρξη τους. Η αλχημεία που ήταν μια προσπάθεια να μετατρέψουν τα μέταλλα σε χρυσό, είχε σαν στόχο να βρει και το βασικό μυστικό της φύσης, τη νίκη στο θάνατο με το ελιξίριο της ζωής κτλ. Και όπως ένα συνηθισμένο μέταλλο μπορεί να μετατραπεί σε χρυσό με ανάλογο τρόπο και ο άνθρωπος θα μπορέσει να αποκτήσει θεϊκές ιδιότητες.

Η στάση απέναντι στη φύση, στα φαινόμενα που αφορούσαν άμεσα τον άνθρωπο και δεν μπορούσε να ελέγξει με τις τεχνολογικές δυνατότητες που είχε, μέσα στο πλαίσιο των ανιμιστικών αντιλήψεων πήρε διάφορες μορφές. Μία τέτοια μορφή είναι αυτή της υποταγής, όπου εκλιπαρούμε τη φύση και τα πνεύματα της, τους θεούς της, να μας λυπηθούν ή να είναι ευνοϊκοί απέναντι μας. Μία άλλη στάση είναι η προσπάθεια ελέγχου της φύσης. Από αυτή τη στάση προήλθε στο στάδιο του ανιμισμού η μαγεία.

Από την πρώτη αντίληψη προέκυψε, πολύ αργότερα η θρησκεία. Η θρησκεία σαν οργανωμένο σύστημα τελετουργικών πράξεων, ιερατείου που την υπηρετεί, εμφανίζεται στις μεγαλύτερες κοινωνικές συγκροτήσεις, όπου εμφανίζονται οι ξεχωριστές τάξεις. Η συνοχή της κοινωνίας προϋπέθετε το στοιχείο της υποταγής και μιας οργανωμένης βίας, άρα και η στάση απέναντι στους θεούς που διαμορφώνονταν ήταν στάση αντίστοιχη με τη στάση των μελών των κοινωνιών απέναντι στους ηγεμόνες τους. Αντίθετα στην προηγούμενη περίοδο, η κοινωνική συγκρότηση σε μικρές ομάδες, με τους όποιους αρχηγούς της να είναι άμεσα ελεγχόμενοι από αυτήν, το στοιχείο της αλληλεγγύης ήταν πιο δεδομένο, δεν χρειάζονταν δηλαδή ιδιαίτερη βία για να επιβληθεί η συνοχή της ομάδας. Στη φάση της πρωταρχικής κοινωνικής οργάνωσης σε μικρές ομάδες, αυτό που χαρακτήριζε τη δράση της ήταν προς τη φύση και τον όποιον εξευμενισμό ή επηρεασμό της προς όφελος τους και η άμυνα της ή η βία της απέναντι στις άλλες ομάδες. Αυτή η σχέση ανάμεσα στη στάση απέναντι στις δυνάμεις της φύσης και τα πνεύματα της και τις μορφές της κοινωνικής συγκρότησης φαίνεται σε όλη τη διαδρομή της ανθρώπινης ιστορίας.

Έχει επισημανθεί από παλιά ότι από αυτή τη στάση της προσπάθειας ελέγχου των φυσικών φαινόμενων που έκανε η μαγεία προέκυψε αργότερα η επιστήμη μέσα από την ανάπτυξη της λογικής και της πιο επισταμένης παρατήρησης. Τόσο η μαγεία όσο και η επιστήμη στηρίχθηκαν στην πεποίθηση της ύπαρξης κάποιων γενικών φυσικών νόμων, που διέπουν τη φύση και τη λειτουργία της. Σε αντίθεση με τις περισσότερες θρησκείες, κυρίως τις μονοθεϊστικές, όπου όλα εξαρτώνται από τη θέληση του θεού πατέρα. Έτσι όσο κι αν φαίνεται παράξενο, η μαγεία και η επιστήμη πηγάζουν από μία κοινή στάση, την μη υποταγή και προσπάθεια ελέγχου της φύσης. Δεν είναι τυχαίο ότι η αναγέννηση της σύγχρονης επιστήμης έγινε μετά την μεγάλη άνθηση της αλχημείας και της μαγείας την περίοδο που προηγήθηκε της Αναγέννησης και αμέσως μετά.

Από την άλλη και η θρησκεία με τη μαγεία, μιας και το κοινό τους έδαφος είναι η ύπαρξη πνευμάτων που ελέγχουν τα φυσικά φαινόμενα, συνυπάρχουν. Όλες οι τελετουργίες στις θρησκείες είναι απομεινάρια μαγικών τελετών, όπου ο καλός θεός εξουδετερώνει τα κακά πνεύματα αλλά επειδή η μαγεία διαφοροποιείται ως προς τον σκοπό της, τις περισσότερες φορές κυνηγιόταν από τις θρησκείες, κυρίως τις μονοθεϊστικές, όπου ο μοναδικός θεός πατέρας δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση της κυριαρχίας του ή την μη πλήρη υποταγή σε αυτόν.

Η μαγεία συνόδευε τις αρχαίες παγανιστικές θρησκείες και ήταν καθοριστικό συστατικό των τελετουργιών τους. Η θρησκεία και οι ιερείς της βασίζονται στην ικεσία και την προσευχή για να επηρεασθούν οι αόρατες δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο. Σ’ αυτή την περίπτωση δηλαδή λειτουργούν σαν απλοί μεσολαβητές απέναντι σε έναν θεό ο οποίος εάν θέλει θα τους ελεήσει με τη χάρη του. Αυτή η τάση έγινε ακόμη πιο έντονη στις μονοθεϊστικές πατερναλιστικές θρησκείες, όπου ο απρόσιτος θεός πατέρας μπορεί να δεχθεί τις προσευχές και τις ικεσίες, όπως περίπου θα μπορούσαν να παρακαλέσουν τον βασιλιά δεσπότη να τους λυπηθεί και να τους συγχωρήσει. Αυτός όμως ο επουράνιος πατέρας είναι τουλάχιστον δίκαιος, ενώ οι επίγειοι βασιλιάδες τις πιο πολλές φορές είναι άδικοι.

Η κάθε θρησκεία ανάλογα με την παράδοση που κουβαλάει και τις καταβολές της από τις προηγούμενες θρησκείες, έχει ένα πλήθος μαγικών δοξασιών και πρακτικών. Αυτό είναι και ένα δείγμα το πόσο ριζωμένες είναι στις αντιλήψεις των ανθρώπων, το ότι βασίζονται ακριβώς πάνω στον τρόπο που έμαθε ο άνθρωπος για χιλιάδες χρόνια να σκέφτεται, να συναλλάσσεται με τους συνανθρώπους του και με τη φύση.

Πχ το μυστήριο του χρίσματος έχει το χαρακτήρα θεραπευτικής μαγείας. Ή η λιτανεία για να βρέξει, που είναι ένα υπόλειμμα της μαγείας για τη γεωργία, τότε που ανέβαιναν στις στέγες και ρίχνανε νερό, μιμούμενοι τη βροχή για να την προκαλέσουν. Το μυστήριο του βαπτίσματος στηρίζεται στις αρχαίες δοξασίες ότι το νερό καθαρίζει και έτσι καθαγιάζει.

Μαγικό νόημα έχει και το σημείο του σταυρού, που μ’ αυτό διώχνεις τα κακά πνεύματα. Την ίδια λειτουργία είχαν και τα σύμβολα παλαιότερων θρησκειών, όπως το μάτι του Όσιρι ή η πεντάλφα στους Εβραίους. Τον ίδιο ρόλο παίζουν τα διάφορα φυλαχτά. Τα κόκαλα από λείψανα και η προσκύνηση τους, παραπέμπει ακόμη στον ανιμισμό όπου οι σαμάνοι κάνανε τελετουργίες με τα κόκαλα από τα ιερά ζώα για να ζητήσουν την εύνοια τους. Οι εκκλησίες τον μεσαίωνα κάνανε σκληρούς πλειστηριασμούς μεταξύ τους για να αποκτήσουνε κάποιο κόκαλο ενός αγίου υπολογίζοντας ότι η εκκλησία τους θα γίνει τόπος προσκυνήματος.

Είναι ανεξάντλητο το πλήθος των δεισιδαιμονιών που επικρατούν μέχρι και σήμερα. Ο λαογράφος και ακαδημαϊκός Γ. Μέγας(1893-1976, από την Μεσημβρία της αν. Ρωμυλίας) είχε καταγράψει πολλές από αυτές, όπως διάφορες χειρονομίες, βασκανίες, καρφώματα, δεσίματα, γητέματα, καπνίσματα, διάφορα μαγικά βότανα, μαγικά δακτυλίδια, πέταλα, σκόρδα, βλαστήμιες κτλ, ένας ατελείωτος κατάλογος από μαγικές πράξεις για απαλλαγή από το κακό ή για θεραπεία ή επίτευξη ενός επιθυμητού στόχου.

Γνωστές πρακτικές είναι επίσης η αστρολογία, όπως και οι διαφόρων ειδών μαντείες, καρτομαντεία, χειρομαντεία, ραβδοσκοπία, γεωμαντεία, οιωνοσκοπία, κρυσταλλοσκοπία, ταρό κτλ. Το βουντού, μια αρχαία πρακτική, που διατηρείται και σήμερα. Και να μη ξεχάσουμε τα μέντιουμ που ισχυρίζονται ότι κάνουν συνομιλίες με τους νεκρούς.

Μεγάλη επίδραση τον μεσαίωνα στη διάδοση της μαγείας είχε η εβραϊκή Καμπάλα, όπως και απόκρυφα κείμενα από την αρχαία Αίγυπτο και Ινδία. Η δημιουργία κλειστών λεσχών, απόκρυφων ταγμάτων, υποτίθεται ότι είναι συνέχεια αρχαίων ιερατείων και τελετουργιών. Η ανάπτυξη της μαγείας τον Μεσαίωνα που στηριζόταν στις παραδόσεις και των αρχαίων θρησκειών, αποτελούσε και έναν τρόπο αντίδρασης στον καταθλιπτικό απόλυτο έλεγχο της εκκλησίας και των φεουδαρχών αρχόντων.

Οι δράσεις των μάγων ασκούνταν μέσω διαφόρων συμβόλων, τύπων, σημείων, αριθμών. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούσαν και ένα πέπλο άγνοιας που κρατά μακριά τους αμύητους και διατηρεί τον μύθο της απόκρυφης γνώσης άρα και δύναμης την οποίαν πρέπει να κατέχουν μόνο κάποιοι μυημένοι, με τα οποία επικοινωνούν και ελέγχουν τα πνεύματα.

Μια μαγική πρακτική που χρησιμοποιείται ευρέως και σήμερα είναι το μαγικό ξόρκι(spell), που συνοδεύεται με ένα τελετουργικό τύπο. Ο λόγος, η δημιουργία της γλώσσας ήταν το πρώτο εργαλείο ελέγχου της φύσης. Με τη νοηματοδότηση των αντικειμένων, το να τους αποδοθεί δηλαδή ένα όνομα, δημιουργείται μια νέα πραγματικότητα στο ιδεατό επίπεδο, που υποκαθιστά το πραγματικό. Γι αυτό και μέσω της επίκλησης του ονόματος μπορούμε να επιδράσουμε στο αντικείμενο που αναφέρεται.

Βασικό εργαλείο του μάγου ήταν το ραβδί το οποίο συμβολίζει τον άξονα που ενώνει με τα ουράνια η μία άκρη του ενώ η άλλη κοιτάζει προς τον κάτω κόσμο. Το σκήπτρο που κρατούσαν οι βασιλείς είχε το ίδιο νόημα. Σύμφωνα όμως με μία άλλη άποψη, το ραβδί όπως και τα άλλα όργανα που χρησιμοποιούνται στις μαγικές πράξεις, αποτελούν έκφραση των εργαλείων με τα οποία οι άνθρωποι μπορέσανε και υποτάξανε τη φύση, άρα έχουν από μόνα τους μέσα μια δύναμη.

Επίσης χρησιμοποιούνται μυστικά σύμβολα, ο μαγικός κύκλος που προστάτευε τον μάγο από την επίδραση εκείνων των πνευμάτων που δεν ήθελε να παρέμβουν κτλ.

Ας σταθούμε όμως στο ρόλο του μάγου, σαμάνου ή οποιουδήποτε άλλου, που αποτελεί τον δράστη αυτών των πράξεων και που ισχυρίζεται ότι λειτουργεί σαν ενδιάμεσος κάποιων ισχυρών δυνάμεων που μπορεί και τις επικαλείται ή τις χειρίζεται. Στην ουσία λειτουργεί σαν πομπός κάποιων ιδεών που θα γίνουν αποδεκτές από αυτούς στους οποίους απευθύνονται και θέλουν να ικανοποιηθεί η επιθυμία τους και οι οποίοι λειτουργούν σ’ αυτή την περίπτωση σαν δέκτες αυτών των ιδεών ώστε να έχουν ή να νομίσουν ότι έχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Ο πρώτος είναι από μία θέση ενεργητικού πομπού κάποιων ιδεών, τις οποίες δέχεται, εγκολπώνεται ο δέκτης με παθητικό τρόπο. Υπάρχουν άτομα που υποβάλλονται πιο εύκολα, σε αντίθεση με άλλα τα οποία δεν υποβάλλονται εύκολα.

Η υποβολή έχει σχέση με τον τρόπο που υποβάλλονται και οι ιδέες στα παιδιά. Ο τρόπος της αποδοχής των ιδεών των "μεγάλων". Η αποδοχή γίνεται λίγο πολύ άκριτα. Σε αντίθεση με έναν ενήλικο που δεν δέχεται άκριτα τις ιδέες των άλλων και τις υποβάλει στον έλεγχο της παρατήρησης και της λογικής. Η αποδοχή μαγικών τρόπων αντίληψης της πραγματικότητας, δεν σημαίνει ασφαλώς ότι ο δέκτης είναι απαραίτητα στο στάδιο του παιδιού. Η επίδραση μπορεί να βασίζεται στην παραμονή ισχυρών νευρωνικών κυκλωμάτων για πρότυπα συμπεριφοράς που δεν έχουν εκσυγχρονισθεί κάτω από τον έλεγχο της λογικής ή για λόγους άμυνας έχουν γίνει απρόσιτα στον έλεγχο της. Όταν ενεργοποιούνται, ενεργοποιούν ταυτόχρονα και μία ακολουθία συμπεριφορών που συνδέονται με αυτή την αρχική, λιγότερο ή περισσότερο ισχυρή ή παρούσα ακόμη, εγγραφή, κινητοποιώντας δηλαδή έναν ολόκληρο φαινότυπο συμπεριφοράς.

Στα παιδιά είναι κυρίαρχη αυτή η συνεχής επίδραση, που γίνεται στο μεγαλύτερο βαθμό με μη λεκτικούς τρόπους μέσω του υποσυνείδητου, ειδικά ανάμεσα σε άτομα που έχουν υψηλό βαθμό επικοινωνίας και ταύτισης. Ο μηχανισμός όμως της μετάδοσης συμπεριφορών, συναισθημάτων, είναι παρόμοιος και όσο αναπτύσσεται ο μετωπιαίος φλοιός και το άτομο αποκτά αυτονομία τόσο περισσότερο τα επεξεργάζεται πριν τα αφομοιώσει. Όσο πιο κατεσταλμένη, για διάφορους λόγους, είναι αυτή η συνειδητή επεξεργασία τόσο πιο εύκολα και άκριτα μπορεί να γίνει η μετάδοση στο υποσυνείδητο ή ακόμη και να καταληφθεί με την έννοια της ισχυρής εντύπωσης που παραμερίζει τις υπόλοιπες και καθορίζει αυτή τον βασικό φαινότυπο συμπεριφοράς του ατόμου.

Μπορεί να γίνει επίσης σε περιπτώσεις που για διάφορους λόγους κατασταλεί ή εξασθενίσει το συνειδητό μέρος του νου, οι λειτουργίες του μετωπιαίου φλοιού δηλαδή και ο έλεγχος που ασκεί στα κατώτερα και εν πολλοίς μη συνειδητά τμήματα, οπότε ανοίγει ο δρόμος για επίδραση χωρίς έλεγχο στο ονομαζόμενο υποσυνείδητο. Αν αιχμαλωτισθούν τέτοια αρχέγονα κυκλώματα από μια ισχυρή εντύπωση τότε ενεργοποιούνται και μια σειρά άλλων κυκλωμάτων που βασίζονται σ’ αυτά καθορίζοντας βραχυχρόνια ή και πιο μακρόχρονα τη συμπεριφορά του δέκτη. Σ΄αυτές τις δράσεις βασίζονται οι υπνωτιστές, οι κάθε λογής μάγοι, θεραπευτές κλπ.

Στη σχέση αυτή, του υποβαλλόμενου και αυτού που υποβάλλει, αυτό που ενισχύει αυτές τις δράσεις είναι και το γεγονός ότι συνήθως έχουμε από την πλευρά του υποβαλλόμενου μια πολύ ισχυρή επιθυμία, η οποία μπορεί να αποτελεί σ’ αυτή την περίπτωση ένα κομβικό σημείο στο οποίο συγκλίνουν βασικές δομές της προσωπικότητας του, συνειδητών ή ασυνείδητων επιθυμιών.  Η προσδοκία της εκπλήρωσης μιας έντονης επιθυμίας από την πλευρά του δέκτη αυτών των επιδράσεων, λειτουργεί σαν γεννήτρια αυταπατών, όπως επεσήμανε και ο Φρόιντ, οπότε ενισχύονται ακόμη περισσότερο αυτές οι δράσεις, οδηγώντας σε πολύ ισχυρά αποτελέσματα, έντονη υποβολή, ή ακόμη και παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις ή υπνωτισμό. Αυτό το βλέπουμε περισσότερο σε περιπτώσεις όπου τα κίνητρα κάποιου που καταφεύγει στη βοήθεια ενός "μέντιουμ" ή ενός "μάγου" αφορούν μια έντονη επιθυμία που θέλει να ικανοποιηθεί, πχ λύσιμο από μάγια που υποτίθεται ότι υφίσταται ο δέκτης, θεραπεία από μια ασθένεια όπου η υποβολή μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά κλπ. Όταν όμως επιδιώκουν την ερωτική κατάκτηση μέσω "δεσίματος" του υποψήφιου θύματος τότε τα πράγματα δυσκολεύουν περισσότερο μιας και παρεμβάλλεται και ένας παράγοντας που δεν ελέγχεται, το υποψήφιο θύμα δηλαδή.

Οι λεγόμενες μαγικές δράσεις στηρίζονται σε αυτούς τους μηχανισμούς επίδρασης. Απαραίτητα υπάρχει η αποδοχή, υποσυνείδητη ή συνειδητή, για τη δυνατότητα αυτής της επίδρασης. Και όταν λέμε αποδοχή εννοούμε τουλάχιστον σε κάποιες ικανότητες τους, υπαρκτές ή όχι. Για παράδειγμα όταν ένα ενήλικο άτομο, με κατά τα άλλα λογική και ώριμη συμπεριφορά, επηρεάζεται από τις υποδείξεις μιας τσιγγάνας ή ενός "μέντιουμ" για το τι πρέπει να κάνει για να ξεφύγει από κάποιο αδιέξοδο, ερωτικό ή άλλης φύσης, σημαίνει ότι αποδέχεται και ότι υπάρχουν τέτοιες δυνατότητες, απομεινάρι των αντιλήψεων για τις οποίες έχουμε μιλήσει και αυτές οι αντιλήψεις υπάρχουν χιλιάδες χρόνια αλλά και ότι η τσιγγάνα λόγω και του μύθου που τις περιβάλλει, έχει αυτήν την ικανότητα πρόβλεψης ή επίδρασης πάνω στην πορεία των γεγονότων που τον αφορούν. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν έτσι κι αλλιώς κάποια αδύνατα σημεία, περισσότερα ή λιγότερο ισχυρά ή ορατά, τα οποία αποτελούν και τη βάση αυτής της επίδρασης. Άτομα  με ανεπτυγμένη ικανότητα ενσυναισθησίας, μπορούν να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα του άλλου και να εισχωρούν στον ψυχισμό του. Παρ’ όλο που αυτό το ευάλωτο σημείο μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικό, μπορεί η εισβολή από αυτό να καταλάβει τη σκέψη, όπως ένας ιός που εισχωρεί από ένα αδύνατο σημείο και καταλαμβάνει όλο τον οργανισμό.

Η επίδραση πάνω σε αρχετυπικές συμπεριφορές, οι οποίες στο μεγαλύτερο βαθμό δεν είναι συνειδητές και οι εγγραφές τους προηγούνται της ανάπτυξης του λόγου, στηρίζεται σε ερεθίσματα και αισθήσεις που προηγούνται του λόγου. Και αυτά είναι κυρίως η εικόνα, λόγω του ότι το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών που προσλαμβάνουμε γίνεται μέσω της όρασης και κατά δεύτερο λόγο ο ήχος. Οι μηχανισμοί αυτών των επιδράσεων είναι αυτοί της συναισθηματικής μεταδοτικότητας, στους οποίους έχει γίνει αναφορά. Γι αυτό το λόγο η λεκτική επίδραση, μέσω των λέξεων, αποκτά τόσο μεγαλύτερη δύναμη όσο πιο καθαρές εικόνες μεταφέρει που μπορούν να επιδράσουν στις αντίστοιχες αρχετυπικές συμπεριφορές. Το ίδιο και η χρησιμοποίηση διαφόρων συμβόλων, που είναι βασικό στοιχείο στις τελετουργικές διαδικασίες, που λειτουργούν σαν ισχυρές εικόνες. Το υποσυνείδητο δηλαδή σκέφτεται και αποφασίζει, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, με εικόνες, με προλεκτικά σήματα, επειδή προϋπήρχαν του λόγου που δημιούργησε τις έννοιες. Όταν το συνειδητό είναι κατεσταλμένο γίνεται μια ανάκληση άλλων εικόνων, με συνειρμικό τρόπο, όπως στην ονειροπόληση, που συνήθως δεν έχουν καμία εμφανή τουλάχιστον σχέση μεταξύ τους και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να θεωρηθούν και σαν πραγματικές. Ο τρόπος λειτουργίας του υποσυνείδητου είναι συνειρμικός και όχι λογικός. Τα όνειρα αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις του συνειρμικού τρόπου λειτουργίας του νου μιας και καταστέλλεται στον ύπνο ο έλεγχος του συνειδητού και της λογικής.

Σε μηχανισμούς παρόμοιους με τη συναισθηματική μεταδοτικότητα, βασίζεται και αυτό που ονομάσθηκε συμπαθητική δράση, δηλαδή μια σκέψη να επηρεάσει τη γέννηση ή την ανάδυση μιας παρόμοιας. Αυτό έχει μια βάση, έχει αποδειχθεί ότι θετικές σκέψεις έλκουν ή δημιουργούν παρόμοιες, το ίδιο απ’ ότι φαίνεται και οι αρνητικές.

Η μαγική επίδραση βασίζεται όπως ειπώθηκε στους ίδιους μηχανισμούς που λειτουργεί και η συναισθηματική μεταδοτικότητα, μιλώντας όμως γι αυτές τις επιδράσεις, αναφερόμαστε περισσότερο σ’ αυτές τις δράσεις που έχουμε κατάληψη του υποσυνείδητου με παράλληλη καταστολή της συνειδητής σκέψης. Αυτή η επίδραση προϋποθέτει ότι ο δέκτης δέχεται τον πομπό ως πηγή γνώσης και δυνατότητας, τουλάχιστον στον τομέα της επιθυμίας του που θέλει να πραγματοποιηθεί. Ο πομπός πρέπει να αδρανοποιήσει το λογικό του δέκτη ώστε αυτό να μη προβάλει αντιρρήσεις σε ότι ανορθολογικό "αποφασίσει" ο εγκέφαλος. Στον υπνωτισμό έχουμε μια τέτοιου είδους δράση. Όταν μια ισχυρή εντύπωση επηρεάζει το υποσυνείδητο, η δραστηριότητα της συνείδησης τείνει να εξαφανισθεί. Ή όταν η συνείδηση, δηλαδή η προσοχή, η κρίση, η λογική, παύουν να είναι σε εγρήγορση, η δυνατότητα να επηρεασθεί το υποσυνείδητο αυξάνεται. Όλες οι μέθοδοι υποβολής αποβλέπουν ταυτόχρονα, να αποσπάσουν την αντικειμενική προσοχή από τη μία και στο εντυπωσιάσουν το υποσυνείδητο από την άλλη. Εδώ βρίσκεται το κομβικό σημείο της υποβολής αλλά και του υπνωτισμού. Δίνοντας ένα ερέθισμα στο οποίο συγκεντρώνεται η προσοχή, το συνειδητό χαλαρώνει ώστε να μείνει το πεδίο ελεύθερο για να περάσουν τα μηνύματα στον δέκτη.

Απ’ ότι φαίνεται υπάρχουν ορισμένα ερεθίσματα που για άγνωστους λόγους προκαλούν υπνηλία, δηλαδή καταστολή του συνειδητού. Για παράδειγμα η προσήλωση σε ένα φωτεινό αντικείμενο που τοποθετείται πάνω από τα μάτια ώστε να δημιουργείται ένας ανώτερος συγκλίνων στραβισμός, αποτελεί μια συνθήκη που για άγνωστο λόγο προκαλεί νύστα. Είναι επίσης γνωστό το φαινόμενο όταν οδηγούμε με το αυτοκίνητο και περνάμε από δρόμο που έχει δεξιά και αριστερά δένδρα, η γρήγορη εναλλαγή του φωτός με τη σκιά έχει μια επίδραση στον εγκέφαλο που μπορεί να φέρει νύστα ή σε άτομα που είναι επιληπτικά να προκαλέσει ακόμη και επιληπτική κρίση. Στις τεχνικές του υπνωτισμού γίνεται εκμετάλλευση παρόμοιων τεχνικών με την προσήλωση του βλέμματος σε ένα ερέθισμα, με την προβολή έντονου φωτισμού στα μάτια κάποιου που βρίσκεται στο σκοτάδι, την επίδραση του βλέμματος του υπνωτιστή ή την παρατήρηση μιας φωτεινής πηγής μέσα από ένα κυκλικό καθρέπτη, ένα σχέδιο με ρίγες και ασπρόμαυρα χρώματα, είτε μέσω της ακοής με προοδευτικά επαναλαμβανόμενους ρυθμικούς ήχους, επανάληψη μιας σειράς από οκτάβες ή και με ένα ξαφνικό ηχητικό ερέθισμα πίσω από τον δέκτη κτλ. Ώστε αφού αποσπαστεί ή χαλαρώσει την προσοχή του με αυτό τον τρόπο το συνειδητό, να του υποβληθεί η ιδέα να κοιμηθεί.

Αλλά και η συγκέντρωση της προσοχής σε ένα ουδέτερο σημείο μπορεί να φέρει παρόμοια αποτελέσματα.

Η αναστολή των ικανοτήτων της συνείδησης, μπορεί να ανοίξει μια πόρτα για να υπάρξει επίδραση με ισχυρά σύμβολα, πάνω σε αρχέτυπα δράσης και βασικά πρότυπα συμπεριφοράς του υποσυνείδητου και να το καταλάβει. Το συνειδητό σε αυτή την περίπτωση περνάει σε μια ληθαργική κατάσταση ή ακόμη και σε κατάσταση πλήρους ύπνου. Σ’ αυτή την κατάσταση μπορεί ο υπνωτιστής να υποβάλει ιδέες στον δέκτη ο οποίος τις εκτελεί χωρίς αντίρρηση. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα υπνωτιστών που πετυχαίνανε εντυπωσιακά αποτελέσματα μέσω της υποβολής και του υπνωτισμού, προκαλώντας φαινόμενα ψευδαισθήσεων, διαταραχές των αισθήσεων, αυτοματικές κινήσεις κτλ.

Οι παραπάνω είναι καταστάσεις που έχουμε μεγάλου βαθμού καταστολή της συνείδησης και κατάληψης όλης της δράσης του εγκεφάλου από τη θέληση που έχει επιβάλει ο πομπός. Αυτές οι καταστάσεις δεν διαρκούν πολύ, ο δέκτης αναλαμβάνει, μόλις περάσει αυτή η επίδραση, και επανέρχεται στην προηγούμενη κατάσταση του. Όμως όπως καταλαβαίνουμε, πιο ήπιες δράσεις, μέσα από τους ίδιους μηχανισμούς, μπορούν να δρούνε μακρόχρονα.

Ο Gustave Le Βon στην  "Ψυχολογία των μαζών", περιγράφει τις μαζικές παραισθήσεις που δημιουργούνται κυρίως σε συνθήκες έντασης, μέσα στο πλήθος και το πώς αυτές μεταδίδονται. Σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρει τις εντελώς αντιφατικές πληροφορίες για την περιγραφή μιας μάχης από τα πρόσωπα που πήραν μέρος σ’ αυτήν, σε σημείο που όπως υποστηρίζει, η ιστορία διαιωνίζει μόνο μύθους. Περιγραφή περιστατικών που ποτέ δεν συνέβηκαν ή το πώς μια αρχική παραμόρφωση, παραίσθηση, μεταδίδεται σε πολλούς ανθρώπους που είναι συγκεντρωμένοι μαζί και βρίσκονται σε κατάσταση έντονης συναισθηματικής φόρτισης. Η έντονη συναισθηματική φόρτιση έτσι κι αλλιώς παρεμποδίζει τη σωστή λειτουργία της λογικής, πολύ περισσότερο σε συνθήκες συμμετοχής σε μια ομάδα που βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση και γίνεται εύκολα μετάδοση των συναισθημάτων και θετική ανατροφοδότηση τους (ένα θετικό feedback).

Στα όνειρα μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει μια ανάλογη διαδικασία. Η συνείδηση είναι κατεσταλμένη, οπότε αναλαμβάνει δράση το υποσυνείδητο και εκφράζονται οι επιθυμίες του ατόμου, μέσα από την ανάκληση μιας σειράς εικόνων, περισσότερο ή λιγότερο άσχετων μεταξύ τους.

Επίσης σ’ αυτό που ονομάζεται πλύση εγκεφάλου, βασικό στοιχείο είναι η παρατεταμένη έκθεση σε αισθητηριακή απομόνωση. Κάτω από συνθήκες οπτικής, ακουστικής και απτικής αποστέρησης, για περιόδους έως επτά ημερών, καταστέλλεται η συνειδητή λειτουργία, επειδή η λειτουργία της συνείδησης προϋποθέτει την ύπαρξη αυτών των ερεθισμάτων, οπότε αυξάνεται η υποβολιμότητα.

Σε μαγικές τελετές αλλά και θρησκευτικές, επειδή σε όλες τις θρησκείες έχουν ενσωματωθεί στοιχεία των μαγικών τελετών, αυτή η ισχυρή εντύπωση στο υποσυνείδητο γίνεται με τις τεχνικές της επίκλησης συμβόλων, τελετουργικών πράξεων, επίκλησης δαιμόνων, πνευμάτων, τα οποία όλα αυτά αντιστοιχούν σε δομές του υποσυνείδητου, σε αρχέτυπα σύμβολα και εικόνες που κουβαλά ο άνθρωπος αιώνες και συνεχίζουν να δρουν σαν βάσεις στην συγκρότηση του εαυτού.

Στην περίοδο του ανιμισμού, που υπάρχει η πανίσχυρη πίστη στην ύπαρξη πνευμάτων που παρεμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων, όπως και η πίστη στην ύπαρξη αυτών που μπορούν να δράσουν σαν μεσολαβητές με αυτές τις δυνάμεις που μπροστά τους ο άνθρωπος είναι ανίσχυρος, όπως ήταν οι μάγοι και οι ιερείς, κάνει αυτές τις δράσεις πολύ πιο ισχυρές επειδή σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι και πιο ισχυρό το στοιχείο της αυθυποβολής. Αν κάποιος παραβίαζε ένα ταμπού και η τιμωρία για αυτή την παραβίαση ήταν ο θάνατος, αρκούσε πολλές φορές να τον δείξει με τη ράβδο του ο μάγος της φυλής σαν υπαίτιο της παραβίασης και ο παραβάτης θα αρρώσταινε και θα πέθαινε.

Αν δηλαδή κάποιος πίστευε ότι αυτός που λειτουργεί σαν μεσολαβητής θα κινητοποιήσει δυνάμεις που τις θεωρεί πολύ ισχυρές, προς όφελος του, μέσω τελετουργιών, ευχών, προσευχών, κλήσης τους εν πάση περιπτώσει με διάφορους τρόπους, μπορούσαν να επιδράσουν θετικά επάνω τους. Ή σε βάρος του ανάλογα, να του προκαλέσουν κακό με την κινητοποίηση δυνάμεων στις οποίες ο δέκτης δεν έχει τη δυνατότητα να αντιπαρατεθεί.

Παρ’ όλο που έχουν ατονήσει πολύ αυτές οι αντιλήψεις, συνεχίζουν να είναι ισχυρές.

Πάνω σε αυτή τη δύναμη ασκούσαν τη δράση τους οι αρχαίοι μάγοι, οι οποίοι σύμφωνα με τους θρύλους είχαν αναπτύξει ιδιαίτερα τις τεχνικές επηρεασμού και υποβολής και εμφάνιζαν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ότι γιάτρευαν το σώμα με έναν λόγο και υπότασσαν την ψυχή με ένα νεύμα. Ήταν ταυτόχρονα και γιατροί αλλά και δικαστές επειδή σε αυτούς, σαν σοφούς, καταφεύγανε να αποδώσουνε δικαιοσύνη.

Στην ίδια παράδοση ήταν και οι μοναχοί δάσκαλοι, στην Κίνα, Ιαπωνία, οι γκουρού στον ινδουϊστικό εσωτερισμό κτλ. Μέσα από την ανάπτυξη μιας εσωτερικής διδασκαλίας, που στόχο είχε την ανάπτυξη της θέλησης με τον αυτοέλεγχο και αυτοπειθαρχία, φθάσανε σε εκπληκτικά αποτελέσματα όσον αφορά τον έλεγχο των σωματικών και των πνευματικών λειτουργιών τους και μέσω αυτής της ανάπτυξης του εαυτού ασκούσανε την επιρροή τους σ’ αυτούς που τους ακολουθούσαν. Η άσκηση του εαυτού, με τον αυτοέλεγχο όλων των λειτουργιών του σώματος, για την ανάπτυξη της θέλησης, βρίσκεται και στην παράδοση των Μήδων μάγων, των Χαλδαίων ιερέων, του Αιγυπτιακού ιερατείου. Θεωρούσαν την ανθρώπινη θέληση σαν μια δύναμη που μπορούσε να κινητοποιηθεί, σαν μια αληθινή δύναμη που κινητοποιείται και κατευθύνεται από τη βούληση. Αυτή η ιδέα υποστηρίζει και την τηλεψυχική δράση.

Αλλά και σήμερα μια αντίληψη που υπάρχει για να εξηγήσει αυτού του είδους τις δράσεις, εστιάζει στην ιδέα μιας εντατικής προσπάθειας να σκεφθούμε αυτό που θέλουμε αφού έχουμε κάνει μια καθαρή εικόνα του στο μυαλό και να το θελήσουμε με ένταση. Οπότε αυτή η σκέψη μπορεί να μεταδοθεί. Παρεμφερής είναι και η αντίληψη ότι αν ο εγκέφαλος εστιάσει ισχυρά και επίμονα πάνω σε ένα αντικείμενο, μπορεί να πετύχει ενότητα του υποκειμένου με το αντικείμενο. Βασική αρχή είναι η συγκέντρωση και η οπτικοποίηση. Ο νους πρέπει να έρθει σε μία κατάσταση που λέγεται trance state, η οποία περιγράφεται σαν άδειασμα του νου που προκύπτει από τον διαλογισμό. Με παρόμοιο τρόπο με τη συγκέντρωση του νου σε ένα αντικείμενο ή σκέψη που πρέπει να είναι οπτικοποιημένα, αυτή η σκέψη εντυπώνεται στο υποσυνείδητο και αυτό θα βρει τους τρόπους για να τις πραγματοποιήσει, με τρόπους άγνωστους στη συνείδηση.

Το ίδιο συμβαίνει και στον διαλογισμό. Η δημιουργία μιας καθαρής εικόνας της επιδιωκόμενης επιθυμητής κατάστασης και η ισχυρή προσήλωση σ’ αυτήν, αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινητοποίησης για να προσανατολίσει τον εαυτό στην επίτευξη του στόχου που βάζει, της συναισθηματικής επαφής και επίτευξης αποτελέσματος.

Στην κλασσική Ελλάδα η λέξη μαγεία παρέπεμπε στους μάγους. Όπως είπαμε στους Μήδους και τους Πέρσες οι μάγοι αποτελούσανε φυλή που αποτέλεσαν το ιερατείο του νέου κράτους. Κάτι ανάλογο έγινε με τους Χαλδαίους στη Βαβυλώνα. Στους Έλληνες όπως και στους Ρωμαίους σήμαινε το άτομο που ήταν προικισμένο να παρουσιάζει φαινόμενα ασυνήθιστα. Η Ελληνική θρησκεία είναι έντονα επηρεασμένη από τον σαμανισμό. Η Εκάτη  στην Ελληνική μυθολογία είναι κόρη του Τιτάνα Πέρση και θεά της μαγικής τέχνης. Οι μάγισσες Μήδεια και Καλυψώ παραπέμπουν σε σαμάνους γυναίκες. Το ίδιο και τα διάφορα μυστήρια που γίνονταν στον Ελλαδικό χώρο, όπως τα Ελευσίνια μυστήρια που παρέπεμπαν στις προδωδεκαθεϊκές μητρικές θεότητες, τα Καβείρια μυστήρια, καθώς και οι ιέρειες μάντισσες στα ιερά των Δελφών. Από τον 4^ο πΧ αιώνα, μετά τον Αλέξανδρο, που έχουμε και μια σχετική υποχώρηση της δημοκρατίας και του ορθολογιστικού στοιχείου που δημιουργούσε πιο ενεργούς και ώριμους πολίτες, άρχισε να παίρνει ευρύτατη διάδοση η μαγεία, ιδιαίτερα στα λαϊκά στρώματα. Μετά την κατάλυση του Περσικού κράτους από τον Αλέξανδρο, οι μάγοι, οι ιερείς δηλαδή του Ζωροαστρισμού, που ήταν συνέχεια της παλιότερης περσικής θρησκείας, διασκορπίστηκαν σε όλο τον Ελληνιστικό κόσμο, ως περιφερόμενοι πια μάγοι, θεραπευτές, θαυματοποιοί κτλ. (τόσο η παλιότερη ινδοϊρανική θρησκεία όσο και ο Ζωροαστρισμός που αποτελεί μια εξέλιξη του από τον 6^Ο πΧ αιώνα στην Περσία, είχαν έντονο το στοιχείο της πάλης ανάμεσα στους δαίμονες Νταίβας της ινδοϊρανικής θρησκείας, που ήταν οι δυνάμεις του κακού και τους Αχούρας που ήταν οι κυβερνήτες και εκπροσωπούσαν το καλό. Στον Ζωροαστρισμό επικεφαλής των δυνάμεων του καλού είναι ο Αχούρα Μάζντα-αργότερα Ορμάζντ- και το πνεύμα Σπέντα Μαϊνού-το άγιο πνεύμα. Επικεφαλής των δυνάμεων του κακού και μεγάλος αντίπαλος του Αχούρα Μάζντα, είναι ο Άνγκρα Μαϊνού-αργότερα Αχριμάν.)

Γενικεύεται η χρήση φυλακτών, μαγικών ειδωλίων όπου αναγράφονται κατάρες ή γίνεται καταπερόνιση κατά τις μεθόδους βουντού, για να βλάψουν κάποιον, μάγοι γυρνούν σε κάθε πόλη και υπόσχονται κάθε αγαθό, δίνοντας υποσχέσεις υγείας, πλούτου, απόκτησης παιδιών σε όσους δεν μπορούν να κάνουν, θεραπείας κάθε νόσου, ιατρομάντεις, φαρμακομάντεις κτλ.

Ένα μεγάλο μέρος αυτών που ασχολούνταν με τη μαγεία, θεραπευτές, θαυματοποιοί, μάντεις κτλ θεωρούνταν αγύρτες και απατεώνες. Το οικονομικό όφελος από τέτοιες δραστηριότητες ήταν πάντα σημαντικό, μιας και οι περισσότεροι άνθρωποι είναι επιρρεπείς σε τέτοιες δράσεις αφού οι ιδέες στις οποίες στηρίχθηκε η μαγεία υπήρχαν χιλιάδες χρόνια και συνεχίζουν να είναι ριζωμένες μέχρι και σήμερα.

Με την επικράτηση του χριστιανισμού, που σαν δομή δογμάτων πήρε αρκετά στοιχεία από τον Ζωροαστρισμό εκτός φυσικά από τον Ιουδαϊσμό, έγινε καταστολή σε κάθε τι που θύμιζε τις παλιές θρησκείες, κυνηγήθηκαν οι ιερείς των παλιών θρησκειών αλλά και τα πνεύματα και οι θεοί που υπηρετούσαν. Οι μάγοι θεωρήθηκαν συνεργοί του διαβόλου. Σύμφωνα με τη νέα θρησκεία, ο διάβολος είναι αυτός που δίνει δύναμη στους μάγους για να κάνουν τα κατορθώματα τους. Παντού έγινε άγρια καταστολή των μάγων με κάψιμο των μαγισσών τον Μεσαίωνα, καταστολή των αντίστοιχων θρησκειών στην Ευρώπη και αργότερα στην κεντρική και νότια Αμερική και Καραϊβική κτλ . Οι θεοί τους δαιμονοποιήθηκαν, αλλά σαν δαίμονες συνέχισαν να υπάρχουν ώστε να αποτελούν και το λόγο ύπαρξης των νέων θρησκειών, οι οποίες μας προφυλάγουν πια από αυτούς τους δαίμονες με τη βοήθεια των νέων καλών πνευμάτων και του θεού. Την πρώτη περίοδο ο στόχος ήταν κυρίως η επικρατούσα Ελληνική θρησκεία στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αλλά και γειτονικές θρησκείες με τις οποίες είχαν παλιούς λογαριασμούς, όπως για παράδειγμα ο Βάαλ των Φοινίκων(που ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι της Χαναάν), που από την Παλαιά Διαθήκη ήταν δαιμονοποιημένος σαν δαίμονας Βεελζεβούλ αλλά και άλλοι.

Στις πολυθεϊστικές θρησκείες όταν μια φυλή επικρατούσε σε βάρος μιας άλλης γινόταν κατά κανόνα ενσωμάτωση των άλλων θεοτήτων στο κυρίαρχο πάνθεο ή υποβιβασμός των προηγούμενων θεοτήτων σε θεότητες δεύτερης κατηγορίας. Στις θρησκείες που είχαν έντονα τα πατερναλιστικά στοιχεία της αποκλειστικότητας του ενός και μοναδικού θεού, δαιμονοποιούνταν οι θεοί των άλλων θρησκειών, μιας και ο αληθινός θεός είναι ένας και μοναδικός και είναι ο δικός τους.

Οι δεισιδαιμονίες βέβαια παρέμειναν στον λαό, που συνέχισε τις μαγικές πρακτικές. Αυτό όμως δεν ενοχλούσε αφού είχαν εξουδετερωθεί οι μάγοι και οι ιερείς των προηγούμενων θρησκειών, οπότε τη διαμεσολάβηση με τα καλά πλέον πνεύματα και τον θεό, την είχαν αναλάβει οι ιερείς της νέας θρησκείας. Πολλές από αυτές τις πρακτικές ενσωματώθηκαν στις επίσημες τελετουργίες της νέας θρησκείας.

Τις περιόδους που η μαγεία και όσοι ασχολούνταν μαζί της, κυνηγιόταν με δραστικούς τρόπους, κάψιμο στη φωτιά, φρικτά βασανιστήρια κτλ, αντιπροσώπευε και ένα τρόπο αντίδρασης στην κυρίαρχη καταπιεστική ιδεολογία και τους θεούς της, με ταύτιση με αυτούς που θεωρούνταν αντίπαλοι των επίσημων θεών, όπως ήταν και ο Σατανάς. Πέρα από το ότι ήταν και συνέχεια αρχαίων δοξασιών και θρησκειών, που παρέμεναν στη μνήμη των ανθρώπων, οι οποίοι ταυτιζόμενοι με αυτές αντιδρούσαν στους κυρίαρχους θεούς και την αντίστοιχη ιδεολογία.

Για να εξηγηθούν οι μαγικές δράσεις έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες από τους χρήστες και τους οπαδούς αυτών των τεχνικών.

Για παράδειγμα ότι υπάρχουν φυσικές δυνάμεις που δεν έχουν ακόμη εντοπισθεί από την επιστήμη, πέρα από τις τέσσερις βασικές δυνάμεις, βαρύτητα, ηλεκτρομαγνητισμό, την ασθενή και την ισχυρή πυρηνική δύναμη. Συγγενής με αυτή τη θεωρία είναι και το ότι μια μυστηριώδης δύναμη υπάρχει σε όλα τα πράγματα, κάτι ανάλογο με αυτό που πίστευαν οι άνθρωποι και την περίοδο του ανιμισμού. Ο μάγος μπορεί να την χειραγωγήσει και να την κλείσει μέσα σε ένα αντικείμενο, δαχτυλίδι κτλ.

Μία άλλη εξήγηση είναι ότι μπορεί να γίνει χειραγώγηση της ενέργειας του ανθρώπινου σώματος, με διάφορες τεχνικές, συνήθως με τα χέρια. Όπως και η χειραγώγηση από τον μάγο των τεσσάρων βασικών στοιχείων που θεωρούσαν ότι αποτελείται η φύση, του αέρα, του νερού, της φωτιάς, της γης. Ο χειρισμός αυτός μπορεί να γίνει και με τη χρήση διαφόρων συμβόλων. Τα σύμβολα, πιστεύουν ότι μπορούν να επηρεάσουν τα φυσικά φαινόμενα τα οποία συμβολίζουν. Τα σύμβολα όπως και οι λέξεις, σε ένα ιδεατό επίπεδο νοηματοδοτούν τα φαινόμενα, άρα η επίδραση σ’ αυτό επιδρά και στα ίδια τα φαινόμενα.

  Βασιζόμενη στη ιδέα του μονισμού, υπάρχει μια άλλη άποψη ότι το σύμπαν είναι ένας ενιαίος οργανισμός, όπου σε ένα υπολανθάνον συμπαντικό πεδίο συμμετέχουν όλοι οι εγκέφαλοι όλων των νοημόνων όντων του σύμπαντος. Προεκτείνοντας αυτή την άποψη, η νόηση υπάρχει σε διάφορα επίπεδα ανάπτυξης σε όλες τις βαθμίδες ανάπτυξης της φύσης, δηλαδή σε όλη τη φύση. Και όπως στον ανθρώπινο οργανισμό ένα νευρικό κύτταρο μπορεί να επιδράσει σε ένα άλλο, έτσι και σε αυτό το συμπαντικό νοητικό πεδίο, υπάρχουν αλληλεπιδράσεις εξ αποστάσεως. Έτσι η ηθελημένη σκέψη, με αυτή την άποψη, μπορεί να επηρεάσει ή να προκαλέσει φαινόμενα σε μεγάλες αποστάσεις.

Αυτή την άποψη μπορούμε να τη δούμε από μια σκοπιά που έχουμε αναφέρει, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουμε ένα κοινό έδαφος, που αυτό είναι η κοινή γονιδιακή βάση, οι κοινές παραδοχές της συγκρότησης και λειτουργίας των κοινωνιών, οι κοινές παραδόσεις της ανθρωπότητας. Μια συλλογική συνείδηση ή ένα συλλογικό υποσυνείδητο. Οι ατομικές διαφοροποιήσεις αποτελούν ξεχωριστές κορυφές πάνω στο κοινό έδαφος. Με ανάλογο τρόπο έχουμε ένα κοινό έδαφος με όλα τα ζώα, αλλά (σε μικρότερο βαθμό)και με τα φυτά και όλη τη φύση. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει και ότι μπορούμε να επιδράσουμε. Αυτό που ξέρουμε ότι μπορεί να υπάρχει, είναι η επίδραση σε αυτό το κοινό έδαφος αυτό που ονομάζουμε υποσυνείδητο. Η οποία επίδραση μπορεί να γίνει με συγκεκριμένους τρόπους οι οποίοι γίνονται όλο και περισσότερο κατανοητοί. Η δράση μέσω των κατοπτρικών νευρώνων μπορεί να εξηγήσει αρκετά πράγματα από τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, τα ζώα ή μεταξύ τους.

  Μία άλλη άποψη βασιζόμενη επίσης στην αντίληψη του μονισμού και του ενιαίου του συνόλου και των μερών που το αποτελούν, λέει ότι η μαγεία είναι κάτι περισσότερο από την εφαρμογή της ενότητας του καθενός με το σύμπαν. Η κεντρική ιδέα στην παραπάνω αντίληψη, είναι ότι ο εαυτός είναι χωρίς όρια, ότι η πραγμάτωση αυτού του σκοπού είναι δυνατή αναζητώντας την διατήρηση της ισορροπίας στη φύση και ζώντας σαν μέρος της. Αυτή είναι μια αντίληψη που στηρίζεται στο ότι το σύμπαν έχει φράκταλ δομή, δηλαδή μέσα στο πιο μικρό μέρος της περικλείεται το όλο. Αυτό θεωρητικά συνεπάγεται ότι όλο το σύμπαν μπορεί να αναγεννάται από το πιο μικρό μέρος του. Όπως οι βιολογικοί οργανισμοί έτσι και όλη η φύση, η κάθε μορφή που παίρνει, περικλείει επειδή είναι αποτέλεσμα της, όλη την προηγούμενη εξέλιξη και τις πληροφορίες γι αυτήν. Στο κάθε κύτταρο του οργανισμού μας για παράδειγμα, είναι κωδικοποιημένη με ένα τρόπο όλη η μέχρι τώρα εξέλιξη του σύμπαντος. Και ταυτόχρονα βρίσκεται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση μαζί του. Αυτό όμως από μόνο του δεν μπορεί να εξηγήσει τίποτε περισσότερο, τουλάχιστον προς το παρόν. Για παράδειγμα και μέσα στα κύτταρα ενός σκύλου βρίσκεται κωδικοποιημένη στο DNA του, όλη η μέχρι τον σκύλο εξέλιξη. Αυτό δεν σημαίνει και ότι ο σκύλος είναι σε θέση να το αξιοποιήσει. Για την χωρίς όρια ανάπτυξη του εαυτού ο J. Searle λέει ότι από μεθοδολογική άποψη είμαστε αναγκασμένοι να ενεργούμε σαν να μπορούμε να τα κατανοήσουμε όλα, μ’ αυτό τον τρόπο εξάλλου θα γνωρίζουμε και τα όρια κάθε φορά της γνώσης. Η δυνητική παντογνωσία είναι αποδεκτή σαν μια συμβατική επινόηση, αλλά θα ήταν αυταπάτη να την εκλάβουμε σαν γεγονός. Για την αναζήτηση της ισορροπίας στη φύση και την ανάγκη να ζούμε σαν μέρος της, είναι μια θέση οπωσδήποτε χρήσιμη και αναγκαία.
                                                                                  Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

 

΄                                     

Δύο πίνακες του John William Waterhouse με θέμα τις μάγισσες. Ο J.W. Waterhouse(1849-1917) ήταν Άγγλος ζωγράφος που ανήκε στη σχολή των προραφαηλιτών όπως ονομάσθηκαν, επειδή θέλησαν να επιστρέψουν στη ρομαντική θεματολογία που επικρατούσε  μέχρι τον Ραφαήλ, θεωρώντας ότι μετά η ζωγραφική πήρε πιο ρεαλιστικό χαρακτήρα, με τον οποίον αυτοί διαφωνούσαν. Ο Waterhouse έχει επιρροές και απο τους ιμπρεσιονιστές. Η θεματολογία του ήταν απο τις γυναίκες της Ελληνικής μυθολογίας καθώς και απο τους θρύλους του βασιλιά Αρθούρου. Στον πρώτο πίνακα  παριστάνεται η μάγισσα Κίρκη που κάθεται σε θρόνο με πλάτη τον χάλκινο καθρέφτη, βασικό συνοδευτικό όργανο των μαγισσών, με το μαγικό ραβδί και το κύπελλο το κρασί που ετοιμάζεται να προσφέρει στον Οδυσσέα, που διακρίνεται στον καθρέφτη. Κάτω είναι ξαπλωμένοι οι χοίροι, οι μεταμορφωμένοι σύντροφοι του Οδυσσέα. Ο δεύτερος είναι ο magic circle, από τον κύκλο που κάνανε για να κλείνουν έξω τα ανεπιθύμητα πνεύματα.

Πρόπερσι(ή πέρυσι;) έγινε στο Λονδίνο μια έκθεση με το σύνολο των έργων του.