26.6.11

ο φοβος και ο ελεγχος του μετωπιαιου φλοιου


Ο φόβος αποτελεί αντίδραση που έχει τη βάση του στον λεγόμενο μεταιχμιακό ή θηλαστικό εγκέφαλο. Ο μεταιχμιακός εγκέφαλος εξυπηρετεί την άμεση κινητοποίηση του θηλαστικού ώστε να αντιδράσει σε μια περίπτωση κινδύνου. Μια πρώτη εκτίμηση του κινδύνου γίνεται σ' αυτό το επίπεδο με βάση τις μνήμες και τα συναισθήματα από ανάλογα γεγονότα, που έδρα τους είναι ο ιππόκαμπος με σκοπό να κινητοποιηθεί άμεσα η αμυγδαλή και να σημάνει συναγερμό. Έτσι δρουν τα θηλαστικά. Η επικράτηση του αισθήματος του φόβου σημαίνει σ' αυτή την περίπτωση ότι το ερέθισμα που κινητοποιεί τον εγκέφαλο θυμίζει δυσάρεστες μνήμες άμεσου κινδύνου για τον οργανισμό. Στον άνθρωπο όμως που έχει αναπτυχθεί ο μετωπιαίος λοβός, που είναι και η έδρα της λογικής, περισσότερης μνήμης κλπ, η τελική εκτίμηση θα γίνει σ' αυτά τα κέντρα που λειτουργεί η λογική και έχουν περισσότερες επιλογές στη διάθεσή τους. Αυτές οι δομές που είναι “πάνω" από τον μεταιχμιακό, θηλαστικό εγκέφαλο ελέγχουν αυτά τα κέντρα, τα ενισχύουν ή τα αποτρέπουν εξετάζοντας τις όποιες άλλες επιλογές υπάρχουν. Όσο πιο αδύναμος είναι αυτός ο έλεγχος ή όσο πιο ισχυρές εγγραφές, φόβου στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουν τα κατώτερα κέντρα, τόσο επικρατούν αντιδράσεις που κυριαρχούνται από αυτές τις εγγραφές ή γενικότερα απο το θυμικό.
Η κατάληψη του θυμικού από μια υπερβολική αντίδραση(που μπορεί να γίνει από πολλές αιτίες) εμποδίζει τον έλεγχο του από τον μετωπιαίο λοβό. Δηλαδή εμποδίζεται η λειτουργία του μετωπιαίου λοβού, τόσο στο να ελέγξει τις αντιδράσεις του θηλαστικού εγκεφάλου όσο και να κάνει αυτό που μπορεί δηλαδή να εξετάσει όλα τα αντικειμενικά δεδομένα ώστε να αξιολογήσει σωστά τον όποιο κίνδυνο. Δηλαδή
να λειτουργήσει η διαδικασία της γνώσης. Η γνώση διώχνει πολλές φορές τον φόβο, επειδή μπορεί να δει τα γεγονότα στις πραγματικές τους διαστάσεις.
(Παρόμοιες διαδικασίες γίνονται και με όλες τις δράσεις που έχουν την έδρα τους κυρίως στο θυμικό. Η κατάληψη του θυμικού γίνεται από την επίδραση σε κομβικά, ευαίσθητα σημεία του δέκτη, που κινητοποιούν έντονα όχι μόνο αντιδράσεις κινδύνου αλλά και έντονες επιθυμίες του. Αυτή η έντονη διέγερση του θυμικού εμποδίζει τον έλεγχο του από τον μετωπιαίο φλοιό με αποτέλεσμα να ακυρώνεται σε μεγάλο βαθμό η ολόπλευρη εκτίμηση των αντικειμενικών δεδομένων. Για παράδειγμα στον έρωτα όπου η κατάληψη του θυμικού από το συναίσθημα της ερωτικής έλξης, της ικανοποίησης δηλαδή του ενστίκτου του σεξ, που και αυτό μορφοποιείται με βάση πρότυπα, οπτικές ή άλλες εμπειρίες μέχρι την εφηβική ηλικία, εμποδίζεται η λειτουργία του μετωπιαίου λοβού, γίνεται κατάληψη όλου του εγκεφάλου λόγω της υπερέκκρισης ορμονών που προκαλούν ευχαρίστηση και ηδονή. Αυτό βέβαια έχει κυρίως θετική σημασία επειδή ο έρωτας έχει σαν βάση κυρίως το θυμικό, πόσο δηλαδή ταιριάζεις με κάποιον σε ένα πιο βαθύ επίπεδο συναισθημάτων αλλά και έλξης. Ή οι αντιδράσεις που έχουν σχέση με την διατήρηση της ζωής. Αυτές στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι και έξω από τον έλεγχο της συνείδησης και του μετωπιαίου λοβού. Γίνονται ασυνείδητα. Τα νευρωνικά κυκλώματα εδώ είναι πανίσχυρα επειδή έχουν σχέση με την ίδια την διατήρηση της ζωής και δεν είναι εύκολο να παρακαμφθούν. Το θυμικό υπερισχύει της όποιας λογικής επεξεργασίας γίνεται από τον μετωπιαίο λοβό σ' αυτές τις περιπτώσεις. Κάτι ανάλογο αφορά για παράδειγμα και τις σχέσεις των γονιών με τα παιδιά τους).
Στον πυρήνα του φόβου είναι η αίσθηση, πραγματική ή τις περισσότερες φορές φανταστική, κάποιας σωματικής αδυναμίας ή ευαισθησίας. Αυτή η αίσθηση ωθεί τις περισσότερες φορές σε αντιδράσεις φόβου, στηριζόμενη στο ότι ο εαυτός δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθει σε μια συγκεκριμένη δοκιμασία. Ο υπερβολικός συναγερμός φόβου μπορεί να οδηγήσει σε πανικό. Είναι όπως ένα τρομοκρατημένο παιδί που έχει την αίσθηση της πλήρους αδυναμίας σε έναν υποτιθέμενο κίνδυνο για τον εαυτό.
Η κατάληψη του θυμικού απο τα αισθήματα φόβου, πότε γίνεται;
Όταν υπάρχουν ισχυρές εγγραφές, τρόποι αντίδρασης, συμπεριφοράς, κυρίως της παιδικής ηλικίας όπου ο μετωπιαίος λοβός ήταν ακόμη ανεπαρκώς ανεπτυγμένος ώστε να έχει τον έλεγχο πάνω στα κατώτερα κέντρα του φόβου. Έτσι οτιδήποτε δρα στην κινητοποίηση αυτών των αρχικών αντιδράσεων φόβου μπορεί να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, γίνεται δηλαδή μια μεγαλύτερη της απαιτούμενης έκρηξη παραγωγής ορμονών του στρες, έντονη κινητοποίηση των νευρικών κυκλωμάτων που έχουν σχέση με το συναίσθημα του φόβου ή άλλα συναισθήματα που συνδέονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό μαζί του. Αυτό εμποδίζει την ομαλή λειτουργία του μετωπιαίου λοβού ώστε να κάνει μια ψύχραιμη αξιολόγηση όλων των αντικειμενικών δεδομένων.
Αν μπορέσουμε να επιβάλουμε τον έλεγχο από τον μετωπιαίο λοβό τότε τα πράγματα συνήθως διορθώνονται. Αποκτάται ο έλεγχος και τότε φεύγει συνήθως ο φόβος ή μπαίνει στις σωστές του διαστάσεις. Το ίδιο γίνεται και με όλα τα άλλα συναισθήματα. Η κατάληψη αυτή του θυμικού, στις ακραίες καταστάσεις, ταυτίζεται με τον υπνωτισμό.
Στους ανθρώπους, σε αντίθεση με τα θηλαστικά, η επικράτηση φοβικού τύπου αντιδράσεων στηρίζεται και στην επένδυση και επεξεργασία που γίνεται με τη μεσολάβηση του μετωπιαίου φλοιού, με ένα σύνολο ερμηνειών, ιστοριών για τον εαυτό και τις δυνατότητες του, παγιωμένων σε μεγάλο βαθμό, που βραχυκυκλώνουν συνεχώς την αντίδραση του οργανισμού σε μια αντίληψη συνεχούς κινδύνου και του φόβου ότι ο εαυτός ανεπαρκεί να τους αντιμετωπίσει. Αυτές οι ερμηνείες ανεπάρκειας μπορεί να αφορούν έναν ή περισσότερους τομείς του εαυτού. Δεν έχουν συνήθως καμία σχέση με μια αντικειμενική αξιολόγηση που θα έπρεπε να κάνουμε για τις πραγματικές δυνατότητες μας, που δηλαδή υστερούμε και που όχι. Είναι συνήθως μια υποτίμηση των δυνατοτήτων του εαυτού να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά διάφορες καταστάσεις. Αυτό είναι κάτι που εμποδίζει και την αποτελεσματική παρέμβαση και έλεγχο της λογικής πάνω στα αισθήματα φόβου και το θυμικό και χρειάζεται μια ισχυροποίηση της θέλησης για να μπορέσει να υπάρξει ο έλεγχος.
Οι άνθρωποι, με την ικανότητα μάθησης που έχουν αποκτήσει, μπορούν να έχουν επίγνωση των συναισθημάτων τους, να τα επεξεργάζονται, ώστε να ξεπερνούν αυτά που τους εμποδίζουν
και να ενισχύουν αυτά που τους ωφελούν, σε μια διαδικασία αυτογνωσίας. Έτσι μπορεί να γίνει επεξεργασία και των αντιδράσεων φόβου και σταδιακά να αλλάξουν.
                                                                                                        Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια: