19.5.12

οι μύθοι και η επιστήμη (ένα σχόλιο στο προηγούμενο σχόλιο)


Όλες οι θεωρίες, οι ιδέες, οι μύθοι, αλλά και η επιστήμη, δεν είναι τίποτε άλλο παρά προσπάθειες για ερμηνεία της σχέσης μας με το γίγνεσθαι με το οποίο είμαστε σε αλληλεξάρτηση, αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα.
Ο στόχος όλων των νοητικών κατασκευών, είναι η καλύτερη προσαρμογή στο περιβάλλον.
Η λογική σκέψη, ο ορθολογισμός, η επιστήμη, έκανε τις νοητικές κατασκευές πιο αποτελεσματικά ερμηνευτικά εργαλεία, που οδηγούν σε καλύτερη προσαρμογή, πιο μακροπρόθεσμη πρόβλεψη. Η αβεβαιότητα όμως, το τυχαίο, το απρόβλεπτο, χαρακτηριστικά της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση από την αρχή της κατανόησης της θέσης του σ' αυτήν, αντί να ξεπεραστούν, έγιναν ακόμη πιο εμφανή.
 Η επιστήμη από την εμφάνισή της είναι μια κατασκευή που αλλάζει διαρκώς. Κανένα μέρος της δεν είναι ουσιώδες εκτός από την απαίτηση για λογική συνοχή, τη μη αντιφατικότητά της. Στέκεται μόνο χάρη της συνεχούς αναθεώρησης.
Ο λόγος αυτής της συνεχούς αναθεώρησης είναι διπλός. Και γιατί, απ' ότι φαίνεται, αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα είναι ένα συνεχές γίγνεσθαι, με χαρακτηριστικά άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο σταθερά αλλά τελικά όλα να μεταβάλλονται, με έναν μη γραμμικό, δηλαδή με χαοτικά χαρακτηριστικά τρόπο, σε έναν συνδυασμό της αναγκαιότητας και του τυχαίου, αλλά και γιατί το κριτήριο της πράξης μέσα από τη δοκιμή του σωστού-λάθους κάνει τα νοητικά εργαλεία πιο αποτελεσματικά, παίρνοντας υπ' όψη συνεχώς περισσότερες πλευρές αυτού του γίγνεσθαι.
Το πρόβλημα περιπλέκεται από το ότι ένα εργαλείο όπως είναι η νόηση, που δημιουργήθηκε από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και αναπτύσσεται από αυτή την αλληλεπίδραση, όπως καλείται να δώσει ερμηνείες για το περιβάλλον, καλείται να ερμηνεύσει και τον ίδιο τον εαυτό του. Το υποκείμενο της νόησης γίνεται ταυτόχρονα και αντικείμενό της.

Η ανάγκη αυτών των ερμηνειών προκύπτει από τις ανάγκες της συνεχούς αποτελεσματικότερης προσαρμογής, σε ένα περιβάλλον που μεταβάλλεται διαρκώς. Με αυτή την έννοια είναι ένας μηχανισμός άμυνας που προκύπτει από τη συνεχή αβεβαιότητα, που οδηγεί όμως και σε μεγαλύτερη συναίσθηση αυτής της αβεβαιότητας.
Η ανθρώπινη ύπαρξη δηλαδή κινείται, λόγω της νόησης που έχει κατακτήσει, ανάμεσα στη δυνατότητα για συνεχώς αποτελεσματικότερες ερμηνείες που οδηγούν σε καλύτερη προσαρμογή και στην αίσθηση της μεγαλύτερης αβεβαιότητας.

Εδώ βρίσκεται ένα κομβικό σημείο της διαφοράς ανάμεσα στην ανθρώπινη ανάγκη για καταφυγή στους μύθους και την επιστήμη. Ο άνθρωπος από την αρχή της ύπαρξής του, ζούσε μια ζωή που εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από το τυχαίο, το απρόβλεπτο, το ανεξέλεγκτο, ήταν έρμαιο στα στοιχεία της φύσης, σ’ ένα περιβάλλον ρευστό, υπόφερε από αρρώστιες, πονούσε και στο τέλος έφευγε. Ήταν δηλαδή κάτι που σε τελική ανάλυση δεν είχε νόημα και έπρεπε να του δώσει ένα νόημα. Η δράση σε ένα τέτοιο ρευστό περιβάλλον χρειάζεται ισχυρές βεβαιότητες. Βεβαιότητες που θα εξηγούν το πριν, το τώρα και το μετά. Οι άνθρωποι χρειάζονται συνολικές απαντήσεις για να νοιώθουν ασφαλείς, να καταλαγιάζει η αγωνία τους.
Οι μύθοι, τα δόγματα, τα άκαμπτα ερμηνευτικά σχήματα, οι ερμηνείες που δίνουν τα σταθερά και αμετάβλητα ερμηνευτικά σχήματα, καλύπτουν, με έναν πιο πρωτόγονο, θα λέγαμε παιδικό τρόπο, αυτή την ανάγκη για ασφάλεια. Επειδή δεν ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις απαιτήσεις της μεταβαλλόμενης πραγματικότητας.
Αυτού του είδους οι άκαμπτες ερμηνείες είναι φυσικό να έρχονται σε σύγκρουση με το αντικειμενικό γίγνεσθαι. Παρ’ όλα αυτά συνήθως οι άνθρωποι δεν πτοούνται. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η σύγκρουση με την πραγματικότητα τόσο πιο δυνατοί αισθάνονται. Είναι εντυπωσιακή η ανθρώπινη τάση να εμμένουμε στις απόψεις μας ακόμη και όταν τα εμπειρικά δεδομένα δεν τις υποστηρίζουν. Στα θρησκευτικά ερμηνευτικά σχήματα, επειδή αναφέρονται σε υπαρξιακές ανάγκες, υπερισχύει το ανακουφιστικό αποτέλεσμά τους, το οποίο δεν διαψεύδεται εύκολα, οπότε επιζεί μακρόχρονα. Και πάλι όμως κάθε άκαμπτο σχήμα προϋποθέτει περιορισμούς στη σκέψη, δίνοντας βάρος σε συγκεκριμένα στηρίγματα, βάσεις του δόγματος, τα οποία εμποδίζουν την ανάπτυξη άλλων, ίσως πιο επωφελών ερμηνευτικών σχημάτων.
Το ξεπέρασμα των μύθων αποτελεί και ιστορικά μια ενηλικίωση του ανθρώπου, με την έννοια ότι ο ενήλικος αποκτά μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και με αυτή την έννοια μπορεί να αντέξει περισσότερο την αίσθηση της αβεβαιότητας. Ταυτόχρονα η ιστορική ενηλικίωση του ανθρώπου τον κάνει ικανό να ξεπερνά τα απλά σχήματα ερμηνείας, τα οποία για λόγους που έχουν σχέση με την μικρότερη προσπάθεια που απαιτείται για την κατανόησή τους, υιοθετούνται πιο εύκολα.
Έτσι εξηγείται και το ότι ενώ τους τελευταίους 3 με 4 αιώνες, η ανάπτυξη της επιστήμης προκάλεσε τεράστιες, επωφελείς για τον άνθρωπο αλλαγές στις συνθήκες της ζωής του, η πλειοψηφία των ανθρώπων ουσιαστικά δεν την αποδέχεται, επειδή το γκρέμισμα των μύθων στο οποίο προχωρούσε προωθώντας την θεωρία του λόγου, άφηνε ακάλυπτο τον άνθρωπο στα βασικά υπαρξιακά του ερωτήματα και τις απαντήσεις που ο άνθρωπος έχει ανάγκη για να μπορεί να παρηγοριέται.
Αυτός είναι και ο λόγος που η γνώση και οι αξίες συνεχίζουν να θεωρούνται ως κάτι ξεχωριστό. Δυο περιοχές που δεν είναι ξένες μεταξύ τους αλλά συνδέονται μέσα από την πράξη. Και μέσω της πράξης κρίνονται και οι γνώσεις και οι αξίες.

Δεν υπάρχουν σχόλια: