2.7.11

η θεωρια της κοινωνικης προοδου. η κοινωνια σαν μακροϋποκειμενο

Η ανάπτυξη, γνωστική και ηθική του ανθρώπου, η εξέλιξη του, βασίζεται σε ένα εν δυνάμει πρόγραμμα που δημιουργήθηκε εξελικτικά, το οποίο υλοποιείται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον αλλά και εξελίσσεται μέσα από διαδικασίες μάθησης, μια δυνατότητα που ουσιαστικά έχει μόνο αυτός. Γι αυτό έχει πολύ μεγαλύτερη δυνατότητα να αλλάζει ώστε να ανταποκρίνεται στις περιβαλλοντικές αλλαγές και προκλήσεις, παρ' όλο που οι δομές του ανθρώπινου εγκεφάλου παραμένουν οι ίδιες όπως και τα πάθη και οι συγκινήσεις που τον κινούν. Σήμερα το γνωστικό περιβάλλον το οποίο επιδρά στον άνθρωπο, με τις τεράστιες αλλαγές στις δυνατότητες επικοινωνίας, είναι η ανθρωπότητα στο σύνολο της με πολύ πιο άμεσο τρόπο απ’ ότι ελάχιστες μόνο δεκαετίες πριν. Αυτό οδηγεί σε μια αύξηση της γνώσης σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων που έχει σαν αποτέλεσμα την αναζήτηση νέων λύσεων ή την εφαρμογή πιο επιτυχημένων παραδειγμάτων, σε μια διαδικασία θετικής ανάδρασης με το σύνολο της ανθρώπινης κοινωνίας.
Κατ’ αντιστοιχία με την εξέλιξη του ανθρώπου, μπορούμε να μιλήσουμε και για εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, παίρνοντας υπ’ όψη ότι στο επίπεδο της κοινωνίας περνάμε σε μία καινούργια τάξη μεγέθους από πλευράς ποσότητας πληροφορίας που περιέχεται στο καινούργιο σύνολο και την ύπαρξη πολύ περισσότερων τυχαίων μεταβλητών.


Μιλώντας γενικά μπορούμε να πούμε ότι η ανάπτυξη, η εξέλιξη οφείλεται στις απαντήσεις που προκύπτουν στα περιβαλλοντικά δεδομένα και τις προκλήσεις που δημιουργούν, τα οποία σε μεγάλο βαθμό έχουν τυχαίο χαρακτήρα. Έχουμε ένα συνδυασμό αναγκαιότητας και τυχαίου. Η αναγκαιότητα

προκύπτει από τους νόμους, τους κώδικες που διαμορφώνονται για την επ’ άπειρον επανάληψη των μορφών που δημιουργούνται και το τυχαίο από τους άπειρους παράγοντες του περιβάλλοντος. Στο κάθε επίπεδο ανάπτυξης της φύσης, και αυτό έχει σχέση με διαφορετικές τάξεις μεγέθους στην ποσότητα της πληροφορίας που περιέχουν οι μορφές της, είναι διαφορετικός αυτός ο συσχετισμός της αναγκαιότητας και του τυχαίου. Όσο μεγαλύτερη η ποσότητα πληροφορίας τόσο μεγαλύτερος και ο βαθμός της τυχαιότητας στην εξέλιξη. Αυτό σημαίνει και περισσότερες εναλλακτικές δυνατότητες. Ανάλογα μπορούμε να δούμε τη σχέση ανάμεσα στο ξεχωριστό άτομο και την κοινωνία στην οποίαν συμμετέχει ή το σύνολο της ανθρώπινης κοινωνίας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες, που όσο σε μεγαλύτερη κλίμακα πάμε περικλείουν πολύ μεγαλύτερη ποσότητα πληροφορίας και παρέμβασης του τυχαίου, θα έχουν και ανάλογα πολύ μεγαλύτερη τυχαιότητα στην εξέλιξη τους. Το ότι όμως αποτελούνται από ανθρώπους, οι οποίοι έχουν τις δικές τους αναγκαιότητες, περιορίζει τις θεωρητικά άπειρες δυνατότητες, σε πιο περιορισμένες, συμβατές με τη συνέχιση ύπαρξης του συγκεκριμένου συνόλου, επιλογές. Η ανάπτυξη αυτή δεν γίνεται προς ένα συγκεκριμένο ιδανικό, μια αλήθεια. Είναι κυρίως ένα ανοιχτό γίγνεσθαι, με κανόνες που δημιουργούνται στην πορεία, οι οποίοι μπορούν ακυρωθούν αν δεν εξυπηρετούν τις ανάγκες που προκύπτουν.

Αυτή η αλληλεξάρτηση της ατομικής ανάπτυξης με την κοινωνική αντικατοπτρίζεται και στο ότι  αν δούμε ιστορικά την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας θα δούμε μια αντιστοιχία με κάποιο τρόπο, με τα στάδια από τα οποία περνά και ο άνθρωπος. Αντίστροφα η γνωστική αλλά και η ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου, περιλαμβάνει με ένα τρόπο και τα στάδια από τα οποία πέρασε η ανθρωπότητα.
Παίρνοντας υπ’ όψη τα παραπάνω, τον πολύ μεγαλύτερο βαθμό τυχαιότητας που προκύπτει, όπως και τις (μεγάλες πολλές φορές) αντιθέσεις που υπάρχουν στο εσωτερικό τους, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τις κοινωνίες, τις κοινωνικές ομάδες σαν μακροϋποκείμενα που εξελίσσονται. Μακροϋποκείμενα με την έννοια ότι έχουν μία ενότητα που στηρίζεται σε ορισμένα πιο σταθερά χαρακτηριστικά, τα οποία ποικίλουν ανάλογα αν μιλάμε για μικρές ομάδες, κοινότητες ανθρώπων, λαούς ή έθνη ή την ανθρωπότητα στο σύνολο της. Επίσης με την ανάπτυξη της αυτοσυνειδησίας τους και τη σταδιακή ανάπτυξη των νοητικών και ηθικών χαρακτηριστικών τους, με έναν τρόπο ανάλογο με αυτήν που υπάρχει στον ξεχωριστό άνθρωπο, αλλά σε εντελώς διαφορετικό επίπεδο λόγω της πολύ μεγαλύτερης πολυπλοκότητας τους.

Η ιδέα της εξέλιξης της κοινωνίας είναι συνυφασμένη στα μεγάλα θρησκευτικά ή ιδεολογικά συστήματα, είτε σαν ένα κρυφό σχέδιο ανάπτυξης στο οποίο εκδηλώνεται η θέληση του Θεού, η οποία το οδηγεί σε ένα πεπρωμένο, μέσα στο οποίο ο άνθρωπος δεν έχει δυνατότητες παρέμβασης, ίσως μόνο για την προσωπική του σωτηρία αν ταυτιστεί με αυτό το σχέδιο, είτε ως μια διαδικασία προόδου (κατά κανόνα) των κοινωνιών, όπου αυτή η διαδικασία υπακούει σε κάποιους νόμους οι οποίοι οδηγούν επίσης σε ένα σκοπό, που αυτός είναι η ευτυχία των ανθρώπων. Στην αρχαιότητα, ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι η κίνηση της ιστορίας, όπως και του κάθε ανθρώπου, είναι προς την κατεύθυνση της (επα)ανακάλυψης των ιδεών από τις οποίες και προέρχεται ο κόσμος. Μια διαδικασία που μας οδηγεί πιο κοντά στις ανώτερες σφαίρες του πνεύματος. Στη νεότερη εποχή ο Hegel ήταν αυτός που θεωρώντας την κοινωνία ως την αντικειμενοποιημένη έκφραση του αυτοαναπτυσσόμενου πνεύματος που οδεύει προς την αυτοπραγμάτωση, μέσα από μια διαδικασία η οποία έχει απαρέγκλιτο χαρακτήρα, έβαλε με ένα τρόπο τις βάσεις για όλες τις κατοπινές θεωρίες προόδου των κοινωνιών, αν και οι ιδέες της κοινωνικής προόδου ήταν στον προβληματισμό του διαφωτισμού και είχανε πάρει μεγάλη διάδοση με την Γαλλική επανάσταση. Ο Μαρξ ο οποίος εμπνεύσθηκε από τον Hegel, αλλά και όλα τα σοσιαλιστικά κινήματα επαναστατικά ή μεταρρυθμιστικά, μιλήσανε για το ευτυχισμένο μέλλον της ανθρωπότητας. Αλλά και ο αναπτυσσόμενος καπιταλισμός υποσχόταν μια συνεχή πρόοδο προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ευτυχίας των ανθρώπων.
Η ιδέα της συνεχούς προόδου της ανθρωπότητας στη νεότερη εποχή, πήγασε και από τον ρόλο που έπαιξε η ανάπτυξη της επιστήμης στην ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών και της αισιοδοξίας που αυτό γέννησε για την συνεχή πρόοδο.
Η επιστήμη που επανεμφανίσθηκε στο προσκήνιο πριν από τρεις με τέσσερις αιώνες, μετά από μία διακοπή τουλάχιστον έντεκα αιώνων, αναπτύχθηκε ορμητικά, άλλαξε τη δομή των κοινωνιών, βελτίωσε αποφασιστικά τη ζωή των ανθρώπων, γκρεμίζοντας μύθους και δοξασίες. Όπως δηλαδή η επιστήμη αποκάλυψε τους νόμους που υπάρχουν στη φύση και καθορίζουν την κίνηση της, οι οποίοι νόμοι έχουν απαρέγκλιτο χαρακτήρα, μια παρόμοια ιδέα, ανάλογη με της φύσης, έγινε προσπάθεια να εφαρμοσθεί και στην κοινωνική εξέλιξη. Από τη στιγμή που απορρίφθηκε η ιδέα ενός Θεού που αυτός κινεί κατά το δοκούν την εξέλιξη της ανθρώπινης μοίρας, έπρεπε να ανακαλυφθούν οι δικοί της νόμοι, οι οποίοι όπως και αυτοί της φύσης θα καθορίζουν με ένα λίγο πολύ απαρέγκλιτο χαρακτήρα αυτή την κίνηση.
Η αντικατάσταση της ιδέας του θεού σαν κινητήριας δύναμης της εξέλιξης, μέσω ενός σχεδίου που είναι σε εφαρμογή, από την ιδέα της κίνησης της κοινωνίας με τους δικούς της νόμους που πρέπει να τους ανακαλύψουμε, είναι από μόνη της ένα δείγμα εξέλιξης και ωριμότητας. Από το παιδικό στάδιο δηλαδή, όπου την αποκλειστική ευθύνη της πορείας των πραγμάτων δεν την έχουμε εμείς αλλά κάποιος μεγαλύτερος, ο πατέρας-ηγέτης ή ο Θεός για παράδειγμα, περνάμε στη φάση της αμφισβήτησης αυτής της εξήγησης και ψάχνουμε να βρούμε πιο πειστικά αίτια. Σηματοδοτεί δηλαδή ένα πέρασμα από τη μυθολογία στην προσπάθεια επιστημονικής εξήγησης. Ταυτόχρονα σηματοδοτεί μια προσπάθεια να περάσει ο έλεγχος της εξέλιξης στον ίδιο τον άνθρωπο, αφού αυτός συγκροτεί τις κοινωνίες και έχει με αυτό τον τρόπο και την δυνατότητα να τις αλλάξει.
Στη νεότερη εποχή, από την αναγέννηση και μετά, το σπάσιμο των μεσαιωνικών δεσποτικών κοινωνικών δομών, την πολιτιστική ανάπτυξη, την ανάπτυξη της αγοράς, την ανάπτυξη της επιστήμης και του ορθού λόγου, έχουμε ως αποτέλεσμα και την ανάπτυξη της αυτοτέλειας του ατόμου, κυρίως λόγω των πολύ μεγαλύτερων δυνατοτήτων που έδιναν αυτές οι εξελίξεις για την ατομική δραστηριότητα και ανάπτυξη. (Ο καπιταλισμός που αρχίζει να εμφανίζεται αυτή την περίοδο, αποτέλεσε μια εκδοχή της ανάπτυξης της αυτονομίας του ατόμου, στα πλαίσια και της παραπέρα ανάπτυξης του ορθολογισμού, που έχει τα χαρακτηριστικά της ανταγωνιστικής, επιθετικής συμπεριφοράς πολεμικών φύλων που συνεχίζουν το κατακτητικό τους έργο με άλλο τρόπο, τη συσσώρευση πλούτου και κέρδους, έχοντας βέβαια και τον κανονικό πόλεμο ως συνεχή και παρούσα εναλλακτική λύση. Ας μη ξεχνάμε ότι και στην αρχαιότητα οι πόλεις κράτη που αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα, πολιτιστικά, πολιτικά και οικονομικά, ήταν πολεμικά φύλα που ανέπτυξαν έντονη εμπορική δραστηριότητα στις παρυφές πολυάνθρωπων κρατών. Στα πολυάνθρωπα κράτη η άρχουσα τάξη αντλούσε πλούτη και δύναμη από την εκμετάλλευση του μεγάλου πληθυσμού τους και οι κατακτήσεις και πόλεμοι που κάνανε ήταν για να αυξηθούν με τον ίδιο τρόπο τα πλούτη τους, κρατώντας τον πληθυσμό τους σε μια κατάσταση κοπαδιού. Σε αντίθεση με τις πόλεις κράτη όπου με την εμπορική, οικονομική δραστηριότητα σε συνδυασμό με την ανάπτυξη και την διάχυση της γνώσης, εμφανίσθηκαν οι πρώτες μορφές δημοκρατίας. Στη νεότερη εποχή ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε από τέτοια φύλα, στην περιοχή της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, που ήρθαν σε αντίθεση με τον ανορθολογισμό του καθολικισμού και αξιοποίησαν τις ανακαλύψεις της επιστήμης και τη βιομηχανική τους εφαρμογή αλλά και τις μεγάλες νέες δυνατότητες που παρουσιάστηκαν από τις ανακαλύψεις νέων χωρών και την ανάπτυξη νέων ιδιαίτερα προσοδοφόρων εμπορικών δραστηριοτήτων. Αυτό που τελικά επικράτησε σαν αντίληψη αυτής της ατομικότητας, σαν αντίδραση στις καταπιεστικές κοινωνικές δομές και τον θρησκευτικό ανορθολογισμό, είναι μια αντίληψη της ατομικότητας που έβαζε σε υποδεέστερη μοίρα την κοινωνία αλλά και τη φύση. Ο εαυτός είναι το υποκείμενο. Το περιβάλλον, κοινωνικό και φυσικό, είναι το αντικείμενο, σαν ένα τοπίο στο οποίο εξελίσσεται η δράση του. Ο Norbert Elias τον ονόμασε homo economicus. Μια εξέλιξη που λόγω της ανάπτυξης της επιστήμης και του ορθολογιστικού πνεύματος έφερε ανάπτυξη, καινοτομίες, την ανάπτυξη των ατομικών δικαιωμάτων, παράλληλα με εκτεταμένες καταστροφές ανθρώπινου δυναμικού και της φύσης.
Ο Max Weber στο κλασσικό έργο του "η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού", επισημαίνει τον παράγοντα της προτεσταντικής ιδεολογίας και ηθικής, στο σπάσιμο των μαγικών αντιλήψεων, της προσμονής της άλλης ζωής που ήταν πολύ πιο έντονα στην καθολική εκκλησία σε σχέση με τις προτεσταντικές χώρες, στη γρήγορη ανάπτυξη του καπιταλισμού σε αυτές. Μέχρι τότε οι άνθρωποι της αυλής έδιναν μεγάλη σημασία στη δύναμη μέσω του γοήτρου και της κοινωνικής θέσης, ενώ οι αστοί απέβλεπαν στην απόκτηση δύναμης μέσω του οικονομικού κέρδους).

Αυτή η ιδέα της συνεχούς προόδου προς μία κατεύθυνση με βάση κάποιους νόμους, δέχθηκε τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες αρκετά πλήγματα. Ο Γάλλος φιλόσοφος Πιέρ- Αντρέ Ταγκίεφ(το βιβλίο του “L' effecement de l' avenir”, είχε παρουσιάσει ο Θ. Γιαλκέτσης στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ) επισημαίνει μια σειρά απο σοκ που έχει δεχθεί η ανθρωπότητα αυτό το διάστημα που έχουν κλονίσει ισχυρά αυτή την ιδέα της συνεχούς ανάπτυξης σε μια κοινωνία της αφθονίας και της ικανοποίησης των αναγκών της ανθρωπότητας. Η ανάπτυξη της επιστήμης εκτός από την πρόοδο έφερε και τις αυξημένες δυνατότητες καταστροφής του πλανήτη, με τα πυρηνικά όπλα, το φάσμα της οικολογικής καταστροφής, την αβεβαιότητα και τον σκεπτικισμό για τις διαφαινόμενες δυνατότητες της βιοτεχνολογίας για γενετικές χειραγωγήσεις, τα ατυχήματα στη χημική και πυρηνική βιομηχανία. Όλα αυτά δημιουργούν έναν γενικότερο σκεπτικισμό και για το πόσο είναι επιθυμητή μια τέτοια “πρόοδος”, αν αυτή οδηγεί στην καταστροφή της γης.
Πριν, όση καταστροφική μανία και να επιδείκνυε ο άνθρωπος, είχε περιορισμένες δυνατότητες να επηρεάσει αποφασιστικά το οικοσύστημα στο οποίο ζούμε. Σήμερα οι τεχνικές δυνατότητες που έχουμε κατακτήσει, το έχουν.
Σήμερα η πολύπλευρη κρίση που περνά το κυρίαρχο μοντέλο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά κυρίως και ο παγκόσμιος χαρακτήρας των εξελίξεων που αυξάνει κατά πολύ την επίδραση των τυχαίων μεταβλητών, επιτείνουν αυτή την αβεβαιότητα περισσότερο απο ποτέ. Έχουν δημιουργηθεί μεγάλες ανισορροπίες που μπορούν να ανατραπούν απο πολλές διαφορετικές πλευρές. Μια βασική αιτία αυτών των ανισορροπιών είναι η κυριαρχία δυνάμεων που δρουν ανεξέλεγκτα και τυφλά επιδιώκοντας με οποιοδήποτε τρόπο το κέρδος και αδιαφορώντας για τις συνέπειες πάνω στις κοινωνίες, τους ανθρώπους αλλά και τη φύση.
Χρειαζόμαστε δηλαδή επιπλέον γνώση και το πέρασμα σε ένα νέο στάδιο ωριμότητας, για το πως θα ελέγχονται οι καταστροφικές τάσεις και θα επικρατούν οι δημιουργικές.  Όπως σε έναν άνθρωπο μπορούν να ελέγχονται παρορμητικά, καταστροφικά ένστικτα και να μετατρέπονται σε δημιουργική δράση κάτι ανάλογο γίνεται και με τις κοινωνίες. Αυτό μπορεί να κάνει τη δράση τους  πιο αποτελεσματική, χωρίς να χάνουν την δυναμικότητα τους. 
Βλέποντας την ανθρώπινη κοινωνία σαν μακροϋποκείμενο, μπορούμε να παρομοιάσουμε τις δυνάμεις της αγοράς που δρουν τυφλά, με τα ένστικτα του ανθρώπου. Όπως τα ένστικτα πρέπει να είναι κάτω από τον έλεγχο της λογικής για να μην οδηγήσουν στην καταστροφή, έτσι και η κοινωνία με τη λογική που έχει κατακτήσει, μπορεί να ελέγχει τις δυνάμεις που δρουν τυφλά, ώστε μέσα από τη συνειδητή δράση να επικρατήσουν οι δημιουργικές πλευρές τους. Είναι δηλαδή μια συνέχεια του ορθολογικού πνεύματος, της λογικής, που διαπιστώνει ότι ένα πρότυπο δράσης που ακολουθείται δημιουργεί περισσότερη καταστροφή από ότι όφελος. Θα αποτελεί το πέρασμα σε ένα νέο στάδιο, την παραπέρα εδραίωση της λογικής, την πνευματική ανάπτυξη της κοινωνίας σε ένα νέο στάδιο.
Ο Μαρξ το είχε ονομάσει πέρασμα στο βασίλειο της ελευθερίας. Η ελεύθερη δράση είναι η συνειδητή δράση. Η ανάπτυξη της συνείδησης έχει σχέση με την ανάπτυξη της ελευθερίας. Αλλιώς είμαστε δούλοι τυφλών δυνάμεων. Ελεύθερος άνθρωπος είναι ο συνειδητός άνθρωπος που έχει αποκτήσει αυτονομία και αυτοτέλεια του εαυτού, δεν εξαρτάται άμεσα απο άλλους και δεν είναι δέσμιος των όποιων παθών και ενστίκτων του, τα οποία βέβαια δεν τα καταργεί αλλά τα κάνει πιο αποτελεσματικά αξιοποιώντας το δημιουργικό δυναμικό τους. Με ανάλογο τρόπο και οι κοινωνίες αποκτώντας ουσιαστικό έλεγχο πάνω σε κείνες τις δυνάμεις που δρώντας τυφλά οδηγούν σε μεγάλες ανισότητες που αποδιαρθρώνουν τελικά τις κοινωνίες, μπορούν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη για το σύνολο της κοινωνίας, κάνοντας τες πιο δυναμικές και σταθερές, δημιουργώντας πιο κατάλληλες συνθήκες για την ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός.(Αυτό βέβαια, είναι ένα γενικό σκεπτικό. Στη χώρα μας έχουμε να λύσουμε πολύ πιο άμεσα ζητήματα, που έχουν προκύψει απο μία εντελώς ανορθολογική και στρεβλή ανάπτυξη, που μας έχει φέρει στα πρόθυρα της πλήρους κατάρρευσης).
Αυτή η επιθυμητή εξέλιξη δεν είναι προδιαγεγραμμένη με κανέναν απαρέγκλιτο νόμο. Όπως η ελεύθερη βούληση του κάθε ανθρώπου μπορεί να τον οδηγήσει στις πιο διαφορετικές αποφάσεις, έτσι και στο επίπεδο των ανθρώπινων κοινωνιών οι δυνατές εξελίξεις μπορεί να είναι πολύ περισσότερες.

Οι κοινωνίες του "υπαρκτού σοσιαλισμού", έτσι όπως υλοποιήθηκαν στη Ρωσία με την Οκτωβριανή επανάσταση και το μπολσεβίκικο κόμμα και με τα κόμματα της Τρίτης Διεθνούς στη συνέχεια σε ένα μεγάλο τμήμα της ανθρωπότητας, στις προθέσεις τουλάχιστον ήταν και οι παραπάνω στόχοι, μιας και εμπνέονταν από τις ιδέες του Μαρξ, σαν συνέχεια της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και του διαφωτισμού, για κοινωνίες ελευθερίας, ισότητας και δικαιοσύνης. Όμως σαν αποτέλεσμα και του επιπέδου ανάπτυξης των κοινωνιών που εφαρμόσθηκαν αλλά και επειδή η ιδεολογία που επικράτησε περιείχε εγγενώς εξουσιαστικά, βολονταριστικά χαρακτηριστικά, λειτούργησαν τελικά ως πατερναλιστικές κοινωνίες, όπου ο θεός πατέρας ή θεόπνευστος αρχηγός, αντικαταστάθηκε από ένα μονοκομματικό κράτος που έπαιρνε την όποια πρόνοια για τους πολίτες του αλλά ακριβώς επειδή στηριζόταν σε αντιλήψεις και δομές πατερναλιστικές και υποτίμησης του ρόλου του ατόμου και της ισότιμης και δημοκρατικής συμμετοχής του στη διαμόρφωση των κοινωνικών εξελίξεων, αντιμετώπιζε την πλειοψηφία των πολιτών σαν ανώριμα άτομα, που χρειάζονται σαν τα παιδιά κάποιον που θα αποφασίζει γι αυτούς. Ο απαρέγκλιτος σωτηριολογικός χαρακτήρας του σχεδίου που ήταν προς εφαρμογή και το έφερνε σε σύγκρουση με τη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, ήταν επίσης απόρροια των πατερναλιστικών, βολονταριστικών χαρακτηριστικών του. Αυτή η κατάσταση οδηγεί τις περισσότερες φορές, μέσα από τη διαμόρφωση συμφερόντων που ευνοούνται από τους νέους συσχετισμούς που διαμορφώνονται, στη διαιώνιση των όποιων καθυστερήσεων υπάρχουν στην κοινωνία και στην ατομική ανάπτυξη, παίρνοντας και έναν αναπόφευκτο σε αυτές τις περιπτώσεις αυταρχικό, απολυταρχικό χαρακτήρα, ιδιαίτερα ακραίο πολλές φορές ή και ιδιαίτερα αιματηρό.
Ο Χάμπερμας πιστεύει ότι οι σύγχρονες φιλελεύθερες κοινωνίες βρίσκονται πιο κοντά στο συμβατικό προς το μετασυμβατικό στάδιο, κατ’ αναλογία με την σταδιοποίηση που έκανε ο Kohlberg για την ατομική ανάπτυξη(και για την οποίαν έγινε αναφορά στην ανάρτηση για τα στάδια της γνωστικής και ηθικής ανάπτυξης), οπότε έχουν τέτοιες δυνατότητες εξέλιξης ακριβώς επειδή έχουν ισχυρή μετα-συμβατική σκέψη στους κόλπους τους. Έτσι όσο αυξάνονται τα άτομα με μετα-συμβατικές συνειδήσεις, τόσο δημιουργούνται προϋποθέσεις για κοινωνίες με μετα-συμβατικά χαρακτηριστικά.

Στα πλαίσια αυτής της συνεχώς αυξανόμενης παγκόσμιας αλληλεπίδρασης, είναι πολύ περισσότεροι οι παράγοντες που επηρεάζουν τις εξελίξεις σε κάθε επιμέρους κοινωνικό σύνολο, που μπορεί να το ωθήσουν προς τη μια ή την άλλη εξέλιξη. Πολλές κατευθύνσεις είναι πιθανές. Οι παλιές βεβαιότητες έχουν καταρρεύσει. Είμαστε σε μία περίοδο μεγάλων ανταγωνισμών ανάμεσα σε κοινωνίες και κοινωνικές ομάδες που προσπαθούν να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν στις νέες συνθήκες της αβεβαιότητας. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, παρόμοιοι ανταγωνισμοί οδήγησαν σε γενικευμένη πολεμική σύγκρουση. Σήμερα (ευτυχώς), ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι εξαιρετικά μικρής πιθανότητας. Άρα η έκβαση των ανταγωνισμών και η επιβίωση θα κριθούν στο πόσο το κάθε σύνολο, μικρότερο ή μεγαλύτερο(και ιδιαίτερα η χώρα μας), θα μπορέσει να αξιοποιήσει όλες τις αρετές και τα πλεονεκτήματα που έχει, για να μπορέσει να αναπτυχθεί και να επιβιώσει. Που μέσα σ' αυτά είναι και το μαχητικό πνεύμα, που πρέπει να εκφρασθεί στο πεδίο της δημιουργικότητας και όχι ενός καταστροφικού ανταγωνισμού.
                                                                                                       Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια: