4.5.11

η αντιφατικότητα των διαδικασιών της ζωης


Η ζωή όπως την ξέρουμε στη γη, αναπτύχθηκε και στηρίζεται πάνω σε διαδικασίες που θα τις λέγαμε αντιφατικές ή αυτοαναιρούμενες, χωρίς να είναι μάλλον και οι καταλληλότεροι χαρακτηρισμοί γι αυτό που συμβαίνει.
Για παράδειγμα το οξυγόνο(για το οποίο έγινε αναφορά και σε προηγούμενη ανάρτηση), που πάνω σ’ αυτό στηρίζεται η ζωή στον πλανήτη, είναι ταυτόχρονα αυτό που μέσω των ελεύθερων ριζών οξυγόνου που δημιουργεί, μας οδηγεί στη φθορά και το θάνατο. Οι ελεύθερες τοξικές ρίζες αποτέλεσαν τις εξελικτικές προκλήσεις που έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι βιολογικοί οργανισμοί ώστε να επιβιώσουν.
Έτσι δημιούργησαν ή ενσωμάτωσαν συστήματα αντιμετώπισης τους, γίνανε περισσότερο πολύπλοκοι με τον πολλαπλασιασμό και διαφοροποίηση των κυττάρων τους ώστε να γίνεται καλύτερη διαχείριση των πόρων αλλά και καλύτερη άμυνα και προσαρμογή στις προκλήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις δρουν οι ίδιες σαν παράγοντες ανάπτυξης των κυττάρων. Είναι γνωστό ότι οι αναερόβιοι μικροοργανισμοί παραμείνανε έτσι όπως ήτανε εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, δεν αλλάξανε καθόλου. Ενώ στους αερόβιους έχουμε όλη αυτή την απίστευτη εξέλιξη που οδήγησε στους πολυκύτταρους οργανισμούς, στα θηλαστικά και τον άνθρωπο. Θα μπορούσαν και να μην υπάρξουν αν δεν αντιμετώπιζαν επιτυχώς αυτή την πρόκληση, του οξυγόνου.
Οι οργανισμοί που βασίζονται στη χρήση του οξυγόνου για την παραγωγή ενέργειας, έχουν αναπτύξει και ισχυρά αντιοξειδωτικά συστήματα για να μπορούν να κρατάνε σε έλεγχο αυτή τη δραστηριότητα. Όταν όμως υπερβαίνουμε τις δυνατότητες αυτές τότε προχωρούν οι βλάβες ανεξέλεγκτα. Έτσι περισσότερο μετά την πρώιμη αναπαραγωγική ηλικία, που τα αντιοξειδωτικά συστήματα του οργανισμού μειώνονται ραγδαία, χρειάζεται να περιορίζουμε δραστικά το οξειδωτικό φορτίο του οργανισμού και να ενισχύουμε την αντιοξειδωτική του προστασία.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των αυτοαναιρούμενων διαδικασιών είναι αυτό που θα ονομάζαμε με μια γενική έννοια στρες, δίνοντας το ένα ευρύτερο νόημα. Το νευρικό σύστημα στους πολυκύτταρους οργανισμούς
αναπτύχθηκε ως εξελικτικό πλεονέκτημα που έδινε στους βιολογικούς οργανισμούς περισσότερες δυνατότητες αντιμετώπισης των προκλήσεων του περιβάλλοντος και άρα καλύτερης προσαρμογής. Στα θηλαστικά είχαμε μια μεγάλη εξέλιξη με την ανάπτυξη αυτού που ονομάσθηκε μεταιχμιακός ή θηλαστικός εγκέφαλος(γίνεται πιο εκτεταμένη αναφορά σε προηγούμενες αναρτήσεις). Ο ρόλος του ήταν να έχει καλύτερη μνήμη των κινδύνων μέσω της ανάπτυξης σχετικών αισθημάτων, αναπτύσσοντας με αυτό τον τρόπο μία πολύ μεγαλύτερη γκάμα ανίχνευσης τους και αντιμετώπισης τους. Στον άνθρωπο αυτό πήρε την μεγαλύτερη εξέλιξη με την ανάπτυξη της συνείδησης και νοημοσύνης ανώτερης τάξης που τον χαρακτηρίζει. Η συνείδηση σαν εγρήγορση εμφανίζεται πιθανόν και αυτή σαν εξελικτικό πλεονέκτημα, ώστε να γίνεται καλύτερη ανίχνευση και αντιμετώπιση των κινδύνων. Ο εγκέφαλος αναπτύχθηκε και συνεχίζει να αναπτύσσεται συνεχώς, υπακούοντας στη λογική της επιτυχούς αντιμετώπισης συνεχώς νέων προκλήσεων, δηλαδή κινδύνων. Η διέγερση όμως του συμπαθητικού συστήματος που αποτελεί και τη βάση αυτής της εγρήγορσης, δημιουργεί πολύ μεγάλη οξειδωτική επιβάρυνση στον οργανισμό, μειώνοντας ταυτόχρονα τις δυνατότητες άμυνας του απέναντι στις βλάβες που συσσωρεύονται απο αυτή την ίδια τη διέγερση είτε απο την επιβάρυνση από άλλους παράγοντες. Γι αυτό υπάρχει και η εναλλαγή με την παρασυμπαθητικοτονία κυρίως με τον ύπνο, ώστε οι βλάβες που συσσωρεύθηκαν να μπορέσουν να αποκατασταθούν. Οι ορμόνες του στρες, τόσο οι κατεχολαμίνες όσο και η κορτιζόλη, που αυξάνουν την έκκρισή τους τόσο στη διάρκεια της ημέρας που είναι αυξημένος ο τόνος του συμπαθητικού, όσο και σε καταστάσεις άγχους, αποτελούν ταυτόχρονα παράγοντες αύξησης των νευρικών κυττάρων και της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Έτσι θα λέγαμε ότι ένα ελεγχόμενο στρες αποτελεί τη βάση της ζωής αλλά και της εγκεφαλικής ανάπτυξης. Όταν όμως αυτή η δραστηριότητα ξεφεύγει απο τις δυνατότητες του οργανισμού να τις ελέγξει ή να διαρθώσει τις βλάβες που δημιουργούνται, αποτελεί παράγοντα μεγάλης επιβάρυνσης και φθοράς. Και εδώ βλέπουμε ότι αυτό που δημιουργεί τη ζωή, μας οδηγεί και στην φθορά και τον θάνατο.
Η παραπέρα διερεύνηση αυτών των ισορροπιών μπορεί να μας κάνει πιο αποτελεσματικούς αλλά και να επιβραδύνει τις αναπόφευκτες διαδικασίες της φθοράς.
Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και πολλά άλλα παραδείγματα που περιέχουν παρόμοιου είδους αντιφάσεις στις οποίες πρέπει να βρίσκουμε κάθε φορά τις κατάλληλες ισορροπίες που πάνω τους να βαδίζουμε. Για παράδειγμα ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που κατ' αρχήν μας προστατεύει απο την έκθεση σε κινδύνους που μπορεί να μας βλάψουν, να αποτελέσει φρένο στη λήψη μιας απερίσκεπτης απόφασης, ταυτόχρονα όμως είναι και ένας ιδιαίτερα περιοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη του εαυτού, που τον κρατά καθηλωμένο, δεν αναπτύσσει τις δυνατότητες του κλπ, μας κάνει τελικά δυστυχισμένους.
Η μνήμη που πάνω της βασίζεται η νόηση, μπορεί να οδηγήσει και στην κατάθλιψη με τη συσσώρευση των αρνητικών για την αυτοεκτίμηση γεγονότων του εαυτού, όταν επικρατούν τάσεις ανακύκλωσης αυτών των αρνητικών γεγονότων. Τα παιδιά επειδή δεν έχουν μνήμες δεν έχουν και κατάθλιψη.
Δεν θα επεκταθούμε στην παράθεση άλλων τέτοιων παραδειγμάτων. Αν δούμε όλες τις βιολογικές δραστηριότητες ή τις δραστηριότητες μας ως νοήμονα όντα, θα δούμε ότι στηρίζονται σε παρόμοιου είδους διαδικασίες, τις οποίες πρέπει να μαθαίνουμε να χειριζόμαστε αποτελεσματικότερα, ώστε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα στον αέναο αγώνα της επιβίωσης και της ανάπτυξης του εαυτού, περιορίζοντας κατά το δυνατόν τις αναπόφευκτες διαδικασίες φθοράς και την οποία φθορά περιέχουν εξαρχής. Οι αυξημένες ικανότητες μάθησης που έχει κατακτήσει ο άνθρωπος, του δίνουν τη δυνατότητα να μπορεί να το κάνει.
Όταν στις βιολογικές διαδικασίες δεν βρίσκεται η απαιτούμενη κάθε φορά ισορροπία, τότε δημιουργείται το έδαφος που πάνω του θα αναπτυχθούν διάφορες ασθένειες, διαφορετικές ανάλογα με το ποια ισορροπία έχει διαταραχθεί. Με ανάλογο τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε και για τις νοητικές λειτουργίες, όπου μια λανθασμένη νοητική στάση επηρεάζει τις σωματικές λειτουργίες, πχ υπερβολικό άγχος κλπ. Αν μπορούσαμε να αλλάξουμε τη βασική στάση στο επίπεδο των βιολογικών λειτουργιών, που συχνά είναι συνδεδεμένες με αντίστοιχες νοητικές στάσεις, που προκαλούν την ανισορροπία κάθε φορά, θα αφαιρούσαμε και το έδαφος που πάνω του αναπτύσσεται η μια ή η άλλη ασθένεια ή αν έχουν προχωρήσει σημαντικές βλάβες, να περιορίσουμε την εξέλιξή τους.
Εκτός απο τους βιολογικούς οργανισμούς που βασίζονται σε τέτοιες αυτοαναιρούμενες διαδικασίες, κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλες τις μορφές που συγκροτείται η φύση, με την έννοια ότι οι μορφές οργάνωσης της ύλης είναι νησίδες θερμοδυναμικής σταθερότητας που προκύπτουν από την κίνηση σε ένα χαοτικό σύστημα. Νησίδες οργάνωσης του χάους, που το περιέχουν όμως μέσα τους με τη μορφή της αταξίας ή εντροπίας όπως ονομάζεται, την οποίαν προσπαθούν συνεχώς να αποβάλλουν για να διατηρήσουν την ποσότητα πληροφορίας και τάξης που έχουν. Τελικά όμως υποκύπτουν στην αύξηση της αταξίας και παύουν να υπάρχουν σαν τέτοιες μορφές, που είναι και ο κανόνας του δεύτερου θερμοδυναμικού αξιώματος.

Κάνοντας μια τελευταία γενίκευση, όσον αφορά τις ισορροπίες πάνω στις οποίες λειτουργεί η ζωή αλλά και η φύση γενικότερα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το ιδανικό της αρμονίας που έψαχναν οι Έλληνες φιλόσοφοι σε όλες τις πλευρές της ζωής αλλά και τις αρμονίες που διέπουν τη φύση.
Αλλά και στις ανατολικές φιλοσοφίες, η έννοια του γιν και του γιανγκ, που είναι σε ένα ενιαίο σύμπλεγμα, δείχνει αυτόν τον αυτοαναιρούμενο χαρακτήρα των διαδικασιών της ζωής και της κατάλληλης κάθε φορά ισορροπίας που πρέπει να βρίσκεται.
                                                                                                      Δ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια: