Η ατομική ανάπτυξη είναι ένας συνδυασμός του ξεδιπλώματος ικανοτήτων που υπάρχουν δυνητικά μέσα μας, με την ενσωμάτωση κοινωνικών συμπεριφορών.
Αυτό που προϋπάρχει μέσα μας συνιστά ένα “εν δυνάμει” πρόγραμμα, το οποίο περιέχει και αυτό τον παραπάνω συνδυασμό. Στην ουσία είναι όλη η κληρονομημένη μέχρι τώρα γνώση της ανθρωπότητας. Και ο κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να την επαναλάβει, να την ανακαλύψει, να στηριχθεί πάνω της και να προχωρήσει. Όπως αντίστροφα και η ιστορία της ανθρωπότητας πέρασε από τα στάδια που περνά ο άνθρωπος στην ανάπτυξή του, μιας και το ένα διαμορφώνει το άλλο. Ο άνθρωπος σαν μέρος, μια χωροχρονική στιγμή μιας αέναης κίνησης της ζωής, μιας εξελισσόμενης διαδικασίας, περιέχει δυνητικά μέσα του όλη την πληροφορία της μέχρι τώρα εξέλιξης. Μόνο αν δούμε τον άνθρωπο σαν μια στιγμή αυτής της διαδικασίας, μπορούμε να δώσουμε απάντηση και σε γνωσιολογικά προβλήματα που τον είχαν απασχολήσει για αιώνες, όπως για παράδειγμα την σχέση των λογικών αρχών, που με κάποιο τρόπο προϋπάρχουν μέσα μας, με την εμπειρία, που είναι η επίδραση που δεχόμαστε συνεχώς από το περιβάλλον, καθώς και για το ποια είναι η πηγή αυτής της γνώσης. Αν τον δούμε ανεξάρτητα από αυτή την κίνηση, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τίποτε.
Μιλάμε επίσης για πρόγραμμα με την έννοια ότι όλη αυτή η “εν δυνάμει” γνώση,
εκδηλώνεται με μια συγκεκριμένη ακολουθία, η οποία εκφράζει τα στάδια από τα οποία πέρασε η ανθρώπινη ανάπτυξη. Εξάλλου και η συγκρότηση του εγκεφάλου έχει μια δομή από κάτω προς τα πάνω, που εκφράζει τα στάδια από τα οποία πέρασαν οι βιολογικοί οργανισμοί μέχρι τον άνθρωπο και τα οποία συνυπάρχουν αρμονικά, με μία τάση τα νεότερα φυλογενετικά τμήματα να ελέγχουν τα παλαιότερα. Τα παραπάνω είναι και ο λόγος που η νοητική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών ακολουθεί ορισμένα καθορισμένα στάδια. Αλλιώς θα ήτανε τυχαία και θα εξαρτιότανε μόνο από τις περιβαλλοντικές επιδράσεις.
Αυτό το πρόγραμμα για να εκδηλωθεί χρειάζεται την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.